آزمون شامل ۲۵ پرسش است.
سلام و درود
«تکرار مادر مهارت‌هاست»
در راستای افزایش مهارت شما آزمون‌های متنوع و زیادی برای شما آماده شده است. آزمون‌های گفتار از خط به خط آن طراحی شده‌اند و هر یک دارای ده پرسش دو گزینه‌ای است؛ اما آزمون‌های فصل، چهار گزینه‌ای هستند و هر یک از آنها دارای بیست پرسش است.
برای تثبیت مطلب در حافظه و یادگیری هر چه بیشتر مطلب، در آزمون‌های آنلاین «آینده‌نگاران مغز» شرکت کنید.
برای شرکت در این آزمون‌ها بر لینک مربوطه کلیک کنید:
کتاب الکترونیکی پرسش‌های دو گزینه‌ای
پرسش‌های دو گزینه‌ای و خط به خط گفتارهای زیست‌شناسی چیست و گسترهٔ حیات؛ برای دانلود اینجا کلیک کنید.
برای مشاهده «کتاب الکترونیکی» کلیک کنید.
کتاب الکترونیکی تعمیق و تثبیت یادگیری زیست‌شناسی
پرسش‌های جاهای خالی و خط به خط گفتار یاخته‌های بافت عصبی؛ برای دانلود اینجا کلیک کنید.
برای مشاهده «کتاب الکترونیکی» کلیک کنید.
فصل تنظیم عصبی
شامل گفتارهای:
گفتار ۱. یاخته‌های بافت عصبی
گفتار ۲. ساختار دستگاه عصبی
بارم‌بندی مربوط به این فصل:
نیمسال اول: ۴ نمره
نیمسال دوم: ۱ نمره
شهریور ماه: ۲ نمره
گفتار ساختار دستگاه عصبی
در حال آماده سازی برای طرح پرسش
قدردان شکیبایی شما هستیم!
پرسش‌های تشریحی با فونت و نگارش عالی و بر اساس کتاب‌های جدید به زودی منتشر خواهد شد.
۱- مراکز نظارت بر فعالیت‌های بدن کدامند؟
دستگاه عصبی مرکزی یعنی مغز و نخاع
۲- نقش دستگاه عصبی مرکزی چیست؟
این دستگاه اطلاعات دریافتی از محیط و درون بدن را تفسیر می‌کند و به آنها پاسخ می‌دهد.
۳- ماده ی خاکستری مغز و نخاع شامل چه بخش‌هایی است؟
ماده خاکستری شامل جسم یاخته‌های عصبی و رشته‌های عصبی بدن میلین و ماده سفید، اجتماع رشته‌های میلین دار است.
۴- ماده ی سفید مغز و نخاع شامل کدام رشته‌های عصبی است؟
اجتماع رشته‌های میلین دار
۵- مغز و نخاع توسط چه عواملی حفاظت می‌شوند؟
استخوان‌های جمجمه و ستون مهره، پرده‌های مننژ از نوع بافت پیوندی، مایع مغزی-نخاعی، سد خونی-مغزی
۶- نام مایعی که فضای بین پرده‌های مننژ را پر کرده است، چیست؟
مایع مغزی-نخاعی
۷- کدام عامل حفاظتی مغز و نخاع مانند ضربه گیر عمل می‌کند؟
مایع مغزی-نخاعی
۸- نوع مویرگ‌های دستگاه عصبی مرکزی چیست؟
مویرگ‌های پیوسته. ورود و خروج مواد در آنها به شدت تنظیم می‌شود.
۹- تفاوت مویرگ‌های مغز با سایر مویرگ‌های بدن چیست؟
یاخته‌های بافت پوششی مویرگ‌های مغز به یکدیگر چسبیده اند و بین آنها منفذی وجود ندارد.
۱۰- چرا بسیاری از میکروب‌ها در شرایط طبیعی نمی‌توانند به مغز وارد شوند؟
به دلیل وجود عامل حفاظتی سد خونی-مغزی یا به دلیل مویرگ‌های پیوسته
۱۱- کدام مولکول‌ها می‌توانند از سد خونی-مغزی عبور کنند؟
اکسیژن، گلوکز و آمینواسیدها و برخی داروها
۱۲- مغز از کدام بخشهای اصلی تشکیل شده است؟
مخ، مخچه و ساقه مغز
۱۳- بیشتر حجم مغز را کدام بخش تشکیل می‌دهد؟
مخ
۱۴- دو نیم کره ی مخ چگونه به هم متصل اند؟
دو نیم کره ی مخ با رشته‌های عصبی به هم متصل اند. رابط‌های سفید رنگ به نام رابط پینه ای و سه گوش از این رشته‌های عصبی اند.
۱۵- کدام نیمکره مخ به توانایی در ریاضیات و استدلال مربوط است؟
نیمکره چپ
۱۶- کدام نیمکره مخ در مهارت‌های هنری تخصص یافته است؟
نیمکره راست
۱۷- بخش خارجی نیمکره‌های مخ چه نام دارد؟
قشر مخ که از ماده خاکستری است.
۱۸- کدام لوب نیم کره ی مخ حجم بیشتری دارد؟
پیشانی
۱۹- وقتی از بالا به لوب‌های مخ نگاه می‌کنیم. کدام لوب قابل مشاهده نیست؟
لوب گیجگاهی
۲۰- جایگاه پردازش نهایی اطلاعات ورودی به مغز کدام بخش است؟
قشر مخ
۲۱- یادگیری، تفکر و عملکرد هوشمندانه نتیجه پردازش در کدام بخش مغز است؟
قشر مخ
۲۲- ساقه مغز از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟
مغز میانی، پل مغزی و بصل النخاع
۲۳- کدام بخش در بالای پل مغزی قرار دارد؟
مغز میانی
۲۴- کدام بخش ساقه مغز در شنوایی، بینایی و حرکت نقش دارد؟
مغز میانی
۲۵- یاخته‌های عصبی کدام بخش ساقه مغز در حرکت نقش دارند؟
مغز میانی
۲۶- برجستگی‌های چهارگانه جز کدام بخش مغز محسوب می‌شوند؟
برجستگی‌های چهارگانه بخشی از مغزمیانی اند.
۲۷- کدام بخش مغز در ترشح بزاق و اشک نقش دارد؟
پل مغزی
۲۸- کدام بخشهای مغز در تنفس نقش دارند؟
پل مغزی و بصل النخاع
۲۹- پایین ترین بخش مغز چیست؟
بصل النخاع
۳۰- کدام بخش مغز فشار خون و زنش قلب را تنظیم می‌کند؟
بصل النخاع
۳۱- مرکز انعکاس عطسه و سرفه کجاست؟
بصل النخاع
۳۲- مرکز اصلی تنظیم تنفس کدام بخش مغز است؟
پبصل النخاع
۳۳- کدام بخش در پشت ساقه مغز قرار دارد؟ و در وسط دو نیمکره آن چه بخشی قرار دارد؟
بصل النخاع، کرمینه
۳۴- مرکز تنظیم وضعیت بدن و تعادل آن چیست؟
مخچه
۳۵- محل پردازش اولیه و تقویت اطلاعات حسی کجاست؟
نهنج (تالاموس)
۳۶- اغلب پیام‌های حسی قبل از ورود به بخشهای مربوط به قشر مخ در کدام ساختار مغز گرد هم میآیند و تقویت می‌شوند؟
نهنج (تالاموس)
۳۷- کدام بخش مغز دمای بدن، گرسنگی، تشنگی و خواب را تنظیم می‌کند؟
زیر نهنج (هیپوتالاموس)
۳۸- کدام بخشهای مغز فشار خون را تنظیم می‌کنند؟
بصل النخاع و هیپوتالاموس
۳۹- زنش قلب و تعداد ضربان قلب توسط کدام ساختارهای مغز تنظیم می‌شود؟
بصل النخاع و هیپوتالاموس
۴۰- کدام ساختار مغز با قشر مخ، تالاموس، هیپوتالاموس ارتباط دارد؟
سامانه ی کناره ای (لیمبیک)
۴۱- کدام بخش مغز در احساسات مانند ترس، خشم، لذت و حفظه نقش ایفا می‌کند؟
سامانه ی کناره ای (لیمبیک)
۴۲- هیپوکامپ جز کدام بخش مغز می‌باشد؟
اسبک مغز (هیپوکامپ) یکی از اجزای سامانه‌ی لیمبیک است.
۴۳- کدام بخش مغز در تشکیل حافظه و یادگیری نقش دارد؟
هیپوکامپ
۴۴- اگر کدام بخش مغز آسیب ببیند در حافظه ی او اختلال ایجاد می‌شود؟
حافظه‌ی افرادی که هیپوکامپ آنان آسیب دیده، یا با جراحی برداشته شده است، دچار اختلال می‌شود.
۴۵- اگر کدام بخش مغز آسیب ببیند افراد نمی‌توانند نام افراد جدید را به بسپارند؟
هیپوکامپ
۴۶- افرادی که هیپوکامپ آنان آسیب دیده، یا با جراحی برداشته شده است، برای به یاد آوردن کدام خاطرات مشکل چندانی ندارند؟
خاطرات مربوط به قبل از آسیب دیدگی
۴۷- کدام بخش مغز در ایجاد حافظه‌ی کوتاه مدت نقش دارد؟
هیپوکامپ
۴۸- کدام بخش مغز در تبدیل حافظه ی کوتاه مدت به حافظه بلندمدت نقش دارد؟
هیپوکامپ
۴۹- اعتیاد چیست؟
اعتیاد وابستگی همیشگی به مصرف یک ماده، یا انجام یک رفتار است که ترک آن مشکلات جسمی‌و روانی برای فرد به وجود می‌آورد.
۵۰- چرا اعتیاد را بیماری برگشت پذیر می‌دانند؟
به دلیل احتمال ایجاد تغییرات ساختاری دائمی
۵۱- مواد اعتیاد آور بیشتر به کدام بخش مغز اثر می‌گذارند و موجب آزاد شدن کدام ناقل عصبی می‌شوند؟
مواد اعتیاد آور بیشتر بر بخشی از سامانه ی لیمبیک اثر می‌گذارد و موجب آزاد شدن ناقل عصبی از جمله دوپامین می‌شوند.
۵۲- کدام ناقل عصبی در فرد احساس لذت و سرخوشی ایجاد می‌کند؟
دوپامین
۵۳- علت میل شدید به مصرف دوباره مادهی مخدر چیست؟
آزاد شدن ناقل عصبی دوپامین
۵۴- کاهش آزاد سازی کدام ناقل عصبی باعث می‌شود به فرد احساس افسردگی دست دهد؟
دوپامین
۵۵- چرا فرد معتاد پس از مدتی مجبور است مادهی اعتیادآور بیشتری مصرف کند؟
با ادامه مصرف مادهی اعتیادآور، دوپامین کمتری آزاد می‌شود و به فرد احساس کسالت، بی حوصلگی و افسردگی دست می‌دهد برای رهایی از این حالت و دستیابی به سرخوشی نخستین فرد مجبور است ماده اعتیادآور بیشتری مصرف کند.
۵۶- مواد اعتیاد آور با اثر بر کدام بخش مغز توانایی قضاوت، فرد را کاهش می‌دهد؟
با اثر گذاری بر قشر مخ
۵۷- چرا اثرات مواد اعتیادآور بر مغز نوجوانان شدیدتر است؟
زیرا مغز آنان در حال رشد است.
۵۸- الکل چگونه فعالیت بخشهای مختلف مغز را مختل می‌کند؟
به دلیل محلول بودن در چربی از غشای یاخته‌های عصبی بخشهای مختلف مغز عبور می‌کند و بر فعالیت انواع ناقل‌های عصبی تأثیر می‌گذارد.
۵۹- الکل بر کدام ناقل‌های عصبی تأثیر می‌گذارد؟
علاوه بر دوپامین بر فعالیت انواعی از ناقل‌های عصبی تحریک کننده و بازدارنده تأثیر می‌گذارد.
۶۰- الکل بر فعالیت‌های بدن چه تأثیری می‌گذارد؟
کاهش دهنده است، آرام سازی ماهیچه‌ها، ایجاد ناهماهنگی در حرکات بدن، اختلال در گفتار، کاهش درد و اضطراب، خواب آلودگی، اختلال در حافظه، گیجی و کاهش هوشیاری
۶۱- چرا رانندگی پس از مصرف الکل موجب به خطر افتادن جان خود و دیگران می‌شود؟
الکل فعالیت مغز را کند می‌کند و در نتیجه زمان واکنش فرد به محرک‌های محیطی افزایش پیدا می‌کند
۶۲- کدام بخشهای مغز هنگام تشریح هم در سطح پشتی و هم در سطح شکمی‌قابل مشاهده اند؟
لوب‌های بویایی، نیمکره‌های مخ، مخچه
۶۳- هنگام تشریح مغز برای مشاهده رابط سه گوش چگونه باید عمل نمود؟
با نوک چاقوی جراحی در جلوی رابط پینه ای برش کم عمقی ایجاد شود و به آرامی‌فاصله نیمکره‌ها بیشتر شود تا رابط سه گوش در زیر رابط پینه ای مشاهده شود.
۶۴- هنگام تشریح مغز اجسام مخطط در کجا مشاهده می‌شوند؟
در بطن‌های ۱ و ۲ مغز
۶۵- کدام شبکه‌های مویرگی مایع مغزی-نخاعی را ترشح می‌کند؟
شبکه‌های مویرگی درون بطن‌های ۱ و ۲ مغز
۶۶- کدام بطن مغز در جلوی مخچه قرار دارد؟
بطن چهار
۶۷- در تشریح مغز درخت زندگی در کدام بخش قابل مشاهده است؟
مخچه
۶۸- در عقب تالاموس کدام بطن وجود دارد؟
بطن سوم
۶۹- در تشریح مغز در عقب اپی فیز کدام بخش قرار دارد؟
برجستگی‌های چهارگانه
۷۰- در تشریح مغز با برش کدام بخش، بطن چهارم مغز و درخت زندگی دیده می‌شود؟
کرمینه مخچه را امتداد شیار بین دو نیم کره مخچه برش دهید تا درخت زندگی و بطن چهارم مغز دیده شود.
۷۱- نخاع تا مهره چندم کمر کشیده شده است؟
دوم
۷۲- نقش نخاع چیست؟
نخاع مغز را به دستگاه عصبی محیطی متصل می‌کند و مسیر عبور پیام‌های حسی از اندامهای بدن به مغز و ارسال پیام‌ها از مغز به اندام‌هاست. علاوه بر آن، نخاع مرکز برخی انعکاس‌های بدن است.
۷۳- ریشه ی پشتی عصب نخاعی حاوی کدام نورون‌هاست؟
حسی
۷۴- ریشه ی شکمی‌عصب نخاعی حاوی کدام نورون‌هاست؟
حرکتی
۷۵- نقش ریشه ی پشتی عصب نخاعی چیست؟
اطلاعات حسی را به نخاع وارد می‌کند.
۷۶- کدام ریشه عصب نخاعی پیام‌های حرکتی را از نخاع خارج می‌کند؟
شکمی
۷۷- دستگاه عصبی محیطی شامل چند عصب مغزی و چند عصب نخاعی است؟
۱۲ جفت عصب مغزی و ۳۱ جفت عصب نخاعی
۷۸- عصب را تعریف کنید؟
هر عصب مجموعه ای از رشته‌های عصبی است که درون بافت پیوندی قرار گرفته اند.
۷۹- دستگاه عصبی محیطی شامل چه بخش‌هایی است؟
حسی و حرکتی
۸۰- بخش حرکتی دستگاه عصبی محیطی شامل چه قسمت‌هایی است؟
بخش حرکتی دستگاه عصبی محیطی، خود شامل دو بخش پیکری و خودمختار است.
۸۱- کدام بخش دستگاه عصبی محیطی پیام‌ها را به ماهیچه ی اسکلتی می‌رساند؟
بخش پیکری
۸۲- فعالیت کدام ماهیچه‌ها به شکل ارادی و غیرارادی تقسیم بندی می‌شود؟
اسکلتی
۸۳- مرکز تنظیم انعکاس عقب کشیدن دست هنگام برخورد به جنس داغ کجاست؟
نخاع
۸۴- وقتی تصمیم می‌گیرید کتابی را از روی میز بردارید یاخته‌های عصبی کدام بخش عصبی محیطی دستور را به ماهیچه‌ها می‌رساند؟
پیکری
۸۵- انعکاس را تعریف کنید؟
پاسخ سریع و غیرارادی ماهیچه‌ها در پاسخ به محرکهاست.
۸۶- در انعکاس عقب کشیدن دست در برخورد به جسم داغ:
الف) چند نورون دخالت دارد؟ ۵ تا
ب) چند نورون حرکتی دخالت دارد؟ ۲ تا
ج) در ریشه ی پشتی چند نورون در این رابطه وجود دارد؟ ۱ تا
د) کدام ماهیچه منقبض و کدام ماهیچه به حالت استراحت در می‌آید؟
انقباض ماهیچه دو سر – استراحت ماهیچه سه سر
۸۷- کدام بخش دستگاه عصبی محیطی کار ماهیچه‌های صاف، ماهیچه قلب و غده‌ها را به صورت ناآگاهانه تنطیم می‌کند؟
بخش خودمختار دستگاه عصبی محیطی
۸۸- دستگاه خودمختار شامل چه بخش‌هایی است؟
هم حس (سمپاتیک) و پادهم حس (پاراسمپاتیک)
۸۹- فعالیت کدام بخش دستگاه عصبی خودمختار باعث برقراری حالت آرامش در بدن می‌شود؟
فعالیت پاراسمپاتیک باعث برقراری حالت آرامش در بدن می‌شود.
۹۰- فعالیت کدام بخش دستگاه عصبی خودمختار فشار خون را کاهش و ضربان قلب را کاهش می‌دهد؟
پاراسمپاتیک
۹۱- فعالیت کدام بخش دستگاه عصبی محیطی در هنگام هیجان بدن را در حالت آماده باش نگه می‌دارد؟
سمپاتیک
۹۲- فعالیت کدام بخش دستگاه عصبی محیطی در هنگام شرکت در مسابقه ورزشی افزایش می‌یابد؟
سمپاتیک
۹۳- فعالیت کدام بخش دستگاه عصبی خودمختار فشار خون و ضربان قلب را افزایش می‌دهد؟
سمپاتیک
۹۴- ساده ترین ساختار عصبی چه نام دارد و در کدام جانور وجود دارد؟
ساده ترین ساختار عصبی، شبکه عصبی در هیدر است.
۹۵- در کدام جانور تحریک هر نقطه از بدن در همه ی سطح آن منتشر می‌شود؟
هیدر
۹۶- بخش مرکزی دستگاه پالاناریا از چه قسمت‌هایی تشکیل شده است؟
مغز (دو گره عصبی در سر) و دو طناب عصبی متصل به آنکه در طول بدن جانور کشیده شده اند، بخش مرکزی دستگاه عصبی را تشکیل می‌دهند.
۹۷- مغز پلاناریا از چه بخش نورون تشکیل شده است؟
مجموعه ای از جسم یاخته‌های عصبی
۹۸- ساختار نردبان مانند در دستگاه عصبی کدام جانور ایجاد می‌شود؟
پلاناریا
۹۹- کدام جانوران دارای یک طناب عصبی شکمی‌می‌باشند که در طول بدن کشیده شده است؟
حشرات
۱۰۰- مغز پلاناریا و حشرات را با هم مقایسه نمایید؟
در پلاناریا دو گره عصبی در سر و در حشرات چند گره به هم جوش خورده است.
۱۰۱- فعالیت‌های ماهیچه‌های هر بند بدن حشرات چگونه تنظیم می‌شود؟
توسط یک گره عصبی در طناب عصبی شکمی
۱۰۲- طناب عصبی پشتی مربوط به کدام گروه از جانوران است؟
مهره داران
۱۰۳- در بین مهره داران اندازه ی نسبی مغز کدام جانور از بقیه بیشتر است؟
پستانداران و پرندگان (نسبت به وزن بدن) از بقیه بیشتر است.
در حال آماده کردن برای طرح پرسش تشریحی
قدردان صبوری شما هستیم
در گذشته آموختید که دستگاه عصبی دو بخش مرکزی و محیطی دارد (شکل ۱۱). به نظر شما چرا دو بخش این دستگاه را مرکزی و محیطی نامیده اند؟
شکل ۱۱ـ دستگاه عصبی مرکزی (رنگ زرد) و محیطی (رنگ آبی)
دستگاه عصبی مرکزی
دستگاه عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است که مراکز نظارت بر فعالیت های بدن اند. این دستگاه اطلاعات دریافتی از محیط و درون بدن را تفسیر می کند و به آنها پاسخ می دهد. مغز و نخاع از دو بخش ماده خاکستری و ماده سفید تشکیل شده اند. شکل ۱۲ را ببینید و محل قرار گرفتن ماده خاکستری و ماده سفید در مغز و نخاع را مقایسه کنید.
ماده خاکستری شامل جسم یاخته‌های عصبی و رشته‌های عصبی بدون میلین و ماده سفید، اجتماع رشته های میلین‌دار است.
شکل ۱۲ـ برش عرضی مغز و نخاع
حفاظت از مغز و نخاع: علاوه بر استخوان‌های جمجمه و ستون مهره، سه پرده از نوع بافت پیوندی به نام پرده های مننژ از مغز و نخاع حفاظت می کنند (شکل ۱۳). فضای بین پرده ها را مایع مغزی نخاعی پر کرده است که مانند یک ضربه گیر، دستگاه عصبی مرکزی را در برابر ضربه حفاظت می کند.
در سال گذشته با انواع مویرگ ها آشنا شدید. مویرگ‌های دستگاه عصبی مرکزی از کدام نوع اند و چه ویژگی دارند؟ یاخته های بافت پوششی مویرگ های مغز و نخاع به یکدیگر چسبیده اند و بین آنها منفذی وجود ندارد. در نتیجه بسیاری از مواد و میکروب ها در شرایط طبیعی نمی توانند به مغز وارد شوند. این عامل حفاظت کننده در مغز، سد خونی – مغزی و در نخاع سد خونی-نخاعی نام دارد. البته مولکول هایی مثل اکسیژن، گلوکز و آمینواسیدها و برخی داروها می توانند از این سدها عبور کنند.
شکل ۱۳: پرده‌های مننژ
مغز
می دانید مغز از سه بخش اصلی مخ، مخچه و ساقه مغز تشکیل شده است (شکل ۱۴). در ادامه با ساختار و کار بخش های تشکیل دهنده مغز بیشتر آشنا می‌شوید.
شکل ۱۴ـ سه بخش اصلی مغز
نیمکره های مخ: در انسان بیشتر حجم مغز را مخ تشکیل می دهد. دو نیمکره مخ با رشته های عصبی به هم متصل اند. رابط‌های سفید رنگ به نام رابط پینه ای و سه گوش از این رشته های عصبی اند که هنگام تشریح مغز آنها را می بینید. دو نیمکره به طور همزمان از همه بدن، اطلاعات را دریافت و پردازش می کنند تا بخشهای مختلف بدن به طور هماهنگ فعالیت کنند. هر نیمکره کارهای اختصاصی نیز دارد؛ مثلا بخش هایی از نیمکره چپ به توانایی در ریاضیات و استدلال مربوط اند و نیمکره راست در مهارت های هنری تخصص یافته است.
بخش خارجی نیمکره های مخ، یعنی قشر مخ از ماده خاکستری است و سطح وسیعی را با ضخامت چند میلی متر تشکیل می دهد. قشر مخ، چین خورده است و شیارهای متعددی دارد. شکل ۱۵ را بینید، شیارهای عمیق هر یک از نیمکره های مخ را به چهار لوب پس سری، گیجگاهی، آهیانه و پیشانی تقسیم می کنند. قشر مخ شامل بخش های حسی، حرکتی و ارتباطی است. بخشهای حسی، پیام های حسی را دریافت می کنند. بخشهای حرکتی به ماهیچه ها و غده ها، پیام می فرستند. بخشهای ارتباطی بین بخشهای حسی و حرکتی ارتباط برقرار می‌کنند. قشر مخ، جایگاه پردازش نهایی اطلاعات ورودی به مغز است که نتیجه آن یادگیری، تفکر و عملکرد هوشمندانه است.
شکل ۱۵- لوب‌های مخ الف) از نیمرخ ب) از بالا
ساقهٔ مغز: ساقه مغز از مغز میانی، پل مغزی و بصل النخاع تشکیل شده است (شکل ۱۶).
مغز میانی: در بالای پل مغزی قرار دارد و یاخته های عصبی آن در فعالیت های مختلف از جمله شنوایی، بینایی و حرکت نقش دارند. برجستگی های چهارگانه بخشی از مغز میانی اند که در فعالیت تشریح مغز می توانید آنها را ببینید.
پل مغزی: در تنظیم فعالیت‌های مختلف از جمله تنفس، ترشح بزاق و اشک نقش دارد.
بصل النخاع: پایین ترین بخش مغز است که در بالای نخاع قرار دارد. بصل النخاع، فشار خون و ضربان قلب را تنظیم می کند و مرکز انعکاسهایی مانند عطسه، بلع، سرفه و مرکز اصلی تنظیم تنفس است.
مخچه: مخچه در پشت ساقه مغز قرار دارد و شامل دو نیمکره و بخشی به نام کرمینه در وسط آنهاست. مخچه مرکز تنظیم وضعیت بدن و تعادل آن است. مخچه به طور پیوسته از بخشهای دیگر مغز، نخاع و اندامهای حسی، مانند گوش ها پیام را دریافت و بررسی می کند تا فعالیت ماهیچه ها و حرکات بدن را در حالت های گوناگون به کمک مغز و نخاع هماهنگ کند.
شکل ۱۶ـ نیمۀ چپ مغز
فعالیت ۵
با استفاده از آنچه آموختید در گروه خود درباره پرسش های زیر گفت وگو و پاسخ را به کلاس گزارش کنید.
١- هنگام ورزش چگونه تعادل خود را حفظ می کنید؟
٢- هنگام راه رفتن با چشمان بسته، چه تغییری در راه رفتن ایجاد می شود؟ علت تغییر را توضیح دهید.
۳- چگونه ممکن است با وجود سلامت کامل چشم ها، فرد قادر به دیدن نباشد؟
ساختارهای دیگر مغز
تالاموس‌ها محل پردازش اولیه و تقویت اطلاعات حسی اند. اغلب پیام های حسی در تالاموس گرد هم می آیند تا به بخش های مربوط در قشر مخ، جهت پردازش نهایی فرستاده شوند.
هیپوتالاموس که در زیر تالاموس قرار دارد، دمای بدن، تعداد ضربان قلب، فشار خون، تشنگی، گرسنگی و خواب را تنظیم می کند.
سامانه کناره‌ای (لیمبیک) که با قشر مخ، تالاموس و هیپوتالاموس ارتباط دارد. سامانه کناره‌ای در حافظه و احساساتی مانند ترس، خشم و لذت نقش ایفا می کند (شکل ۱۶).
اسبک مغز (هیپوکامپ) یکی از اجزای سامانه کناره ای است که در تشکیل حافظه و یادگیری نقش دارد. حافظه افرادی که اسبک مغز آنان آسیب دیده، یا با جراحی برداشته شده است، دچار اختلال می شود. این افراد نمی توانند نام افراد جدید را حتی اگر هر روز با آنها در تماس باشند، به خاطر بسپارند. نام های جدید، حداکثر فقط برای چند دقیقه در ذهن این افراد باقی می مانند. البته آنان برای به یاد آوردن خاطرات مربوط به قبل از آسیب دیدگی، مشکل چندانی ندارند. پژوهشگران بر این باورند که اسبک مغز در ایجاد حافظه کوتاه مدت و تبدیل آن به حافظه بلند مدت نقش دارد؛ مثلا وقتی شمارهٔ تلفنی را می خوانیم، یا می شنویم، ممکن است پس از زمان کوتاهی آن را از یاد ببریم ولی وقتی آن را بارها به کار بریم، در حافظه بلند مدت ذخیره می شود.
شکل ۱۷ـ سامانه کناره‌ای (بخشهای بنفش‌رنگ)
اعتیاد: اعتیاد وابستگی به مصرف یک ماده، یا انجام یک رفتار است که ترک آن مشکلات جسمی و روانی برای فرد به وجود می آورد. وابستگی به اینترنت یا بازی های رایانه ای نیز نمونه ای از اعتیادهای رفتاری اند. مواد گوناگون مانند الکل، کوکائین، نیکوتین، هروئین، مورفین و حتی کافئین قهوه اعتیاد آورند.
اعتیاد نه فقط سلامت جسمی و روانی فرد مصرف کننده، بلکه سلامت خانواده او و نیز افراد دیگر اجتماع را به خطر می اندازد.
مواد اعتیادآور و مغز: نخستین تصمیم برای مصرف مواد اعتیادآور در اغلب افراد اختیاری است، اما استفاده مکرر از این مواد، تغییراتی را در مغز ایجاد می کند که فرد دیگر نمی تواند با میل شدید برای مصرف مقابله کند. این تغییرات ممکن است دائمی باشند. به همین علت، اعتیاد را بیماری برگشت پذیر می دانند که حتی سالها پس از ترک مواد، فرد در خطر مصرف دوباره قرار دارد. مواد اعتیادآور بر سامانه کناره ای اثر می گذارند و موجب آزاد شدن ناقل های عصبی از جمله دوپامین می شوند که در فرد احساس لذت و سرخوشی ایجاد می کند. در نتیجه فرد، میل شدیدی به مصرف دوباره آن ماده دارد. با ادامه مصرف، دوپامین کمتری آزاد می شود و به فرد احساس کسالت، بی حوصلگی و افسردگی دست می دهد. برای رهایی از این حالت و دستیابی به سرخوشی نخستین فرد مجبور است، مادۂ اعتیاد آور بیشتری مصرف کنند. مواد اعتیادآور بر بخش هایی از قشر مخ نیز تأثیر می گذارند و توانایی قضاوت، تصمیم گیری و خود کنترلی فرد را کاهش می دهند. این اثرات به ویژه در مغز نوجوانان شدیدتر است؛ زیرا مغز آنان در حال رشد است. مصرف مواد اعتیادآور ممکن است تغییرات برگشت ناپذیری را در مغز ایجاد کند. شکل ۱۸ اثر یک ماده اعتیاد آور بر فعالیت مغز را با بررسی مصرف گلوکز در آن نشان می دهد.
شکل ۱۸ ـ تصویرها مصرف گلوکز را در مغز فرد سالم و فرد مصرف‌کننده کوکائین نشان می‌دهند. رنگ‌های آبی تیره و روشن مصرف کم گلوکز و رنگ زرد و قرمز مصرف زیاد آن را نشان می‌دهند. توجه کنید بهبود فعالیت مغز به زمان طولانی نیاز دارد؛ بخش پیشین مغز بهبود کمتری را نشان می‌دهد.
اعتیاد به الکل: مقدار الکل (اتانول) در نوشیدنی‌های الکلی متفاوت است؛ حتی مصرف کمترین مقدار الکل، بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. الکل در دستگاه گوارش به سرعت جذب می شود. الکل از غشای یاخته های عصبی بخش های مختلف مغز عبور و فعالیت های آنها را مختل می کند. الکل علاوه بر دوپامین، بر فعالیت انواعی از ناقل های عصبی تحریک کننده و بازدارنده تأثیر می گذارد؛ و عامل کاهش دهنده فعالیت های بدنی، ایجاد ناهماهنگی در حرکات بدن و اختلال در گفتار است. الکل فعالیت مغز را کند می کند و در نتیجه زمان واکنش فرد به محرک های محیطی افزایش پیدا می کند. مشکلات کبدی، سکته قلبی و انواع سرطان از پیامدهای مصرف بلند مدت الکل است.
فعالیت ۶
درباره درستی یا نادرستی عبارت های زیر اطلاعاتی را جمع آوری کرده و به کلاس ارائه کنید.
استفاده از قلیان به اندازه سیگار خطرناک نیست.
فرد با یک بار مصرف ماده اعتیادآور، معتاد نمی شود.
مصرف تنباکو با سرطان دهان، حنجره و شش ارتباط مستقیم دارد.
مصرف مواد اعتیادآوری که از گیاهان به دست می آیند، خطر چندانی ندارد.
فعالیت ۷
تشریح مغز
مواد و وسایل لازم: مغز سالم گوسفند یا (گوساله)، وسایل تشریح، دستکش
با کمک معلم مغز را برای تشریح آماده کنید.
١- بررسی بخشهای خارجی مغز
الف) مشاهده سطح پشتی: مغز را مانند شکل در ظرف تشریح قرار دهید. روی مغز بقایای پرده مننژ وجود دارد. آنها را جدا کنید تا شیارهای مغز بهتر دیده شوند. کدام بخش های مغز را با مشاهده سطح پشتی آن می توانید ببینید؟
ب) مشاهده سطح شکمی مغز: مغز را برگردانید، باقیمانده مننژ را به آرامی جدا کنید و بخش های مغز را در این سطح مشاهده کنید.
۲- مشاهده بخش های درونی مغز: مغز را طوری در ظرف تشریح قرار دهید که سطح پشتی آن را ببینید. با انگشتان شست، به آرامی دو نیمکره را از محل شیار بین آنها از یکدیگر فاصله دهید و بقایای پرده های مننژ را از بین دو نیمکره خارج کنید تا نوار سفید رنگ رابط پینه ای را ببینید.
در حالی که نیمکره های مخ از هم فاصله دارند، با نوک چاقوی جراحی، در جلوی رابط پینه ای، برش کم عمقی ایجاد کنید و به آرامی فاصله نیمکره ها را بیشتر کنید تا رابط سه گوش را در زیر رابط پینه ای مشاهده کنید. دو طرف این رابط‌ها، فضای بطن های ۱ و ۲ مغز و داخل آنها، اجسام مخطط قرار دارند. شبکه های مویرگی که مایع مغزی-نخاعی را ترشح می کند نیز درون این بطن‌ها دیده می شوند.
در مرحله بعد به کمک چاقوی جراحی در رابط سه گوش، برش طولی ایجاد کنید تا در زیر آن، تالاموس ها را ببینید. دو تالاموس با یک رابط به هم متصل اند و با کمترین فشار از هم جدا می شوند.
در عقب تالاموس‌ها، بطن سوم و در لبه پایین این بطن، اپی فیز را ببینید. در عقب اپی فیز برجستگی های چهارگانه قرار دارند.
در مرحله بعدی کرمینه مخچه را در امتداد شیار بین دو نیمکره برش دهید تا درخت زندگی و بطن چهارم مغز را ببینید.
نخاع: نخاع درون ستون مهره ها از بصل النخاع تا دومین مهره کمر کشیده شده است. نخاع، مغز را به دستگاه عصبی محیطی متصل می کند و مسیر عبور پیام های حسی از اندام های بدن به مغز و ارسال پیام ها از مغز به اندام هاست. علاوه بر آن، نخاع مرکز برخی انعکاس‌های بدن است.
هر عصب نخاعی دو ریشه دارد (شکل ۱۹). ریشه پشتی عصب نخاعی حسی و ریشه شکمی آن حرکتی است. ریشه پشتی، اطلاعات حسی را به نخاع و ریشه شکمی پیام های حرکتی را از نخاع خارج می کند.
شکل ۱۹۔ عصب نخاعی
دستگاه عصبی محیطی
بخشی از دستگاه عصبی که مغز و نخاع را به بخش های دیگر مرتبط می کند، دستگاه عصبی محیطی نام دارد. ۱۲ جفت عصب مغزی و ۳۱ جفت عصب نخاعی، دستگاه عصبی مرکزی را به بخش های دیگر بدن، مانند اندامهای حس و ماهیچه ها مرتبط می کنند. هر عصب مجموعه ای از رشته های عصبی است که درون بافت پیوندی قرار گرفته اند. دستگاه عصبی محیطی شامل دو بخش حسی و حرکتی است. با بخش حسی این دستگاه در فصل بعد آشنا خواهید شد. بخش حرکتی این دستگاه پیام عصبی را به اندام های اجرا کننده مانند ماهیچه ها می رساند. بخش حرکتی دستگاه عصبی محیطی، خود شامل دو بخش پیکری و خودمختار است.
بخش پیکری: این بخش پیام های عصبی را به ماهیچه های اسکلتی می رساند. فعالیت این ماهیچه ها به شکل ارادی و غیر ارادی تنظیم می شود. وقتی تصمیم می گیرید کتاب را از روی میز بردارید، یاخته های عصبی بخش پیکری، دستور مغز را به ماهیچه های دست می رسانند. فعالیت ماهیچه های اسکلتی به شکل انعکاسی نیز تنظیم می شود. می دانید انعکاس پاسخ سریع و غیر ارادی ماهیچه ها در پاسخ به محرکهاست. همان طور که در شکل ۲۰ می بینید، دست فرد با برخورد به جسم داغ، به عقب کشیده می شود. مرکز تنظیم این انعکاس نخاع است.
شکل ۲۰- انعکاس عقب کشیدن دست (اندازه های شکل واقعی نیستند)
فعالیت ۸
با استفاده از شکل ۲۰ به این پرسش ها پاسخ دهید:
١- پس از احساس درد، چه رویدادهایی رخ می‌دهد تا فرد دست خود را عقب بکشد؟
۲- در مسیر عقب کشیدن دست، کدام سیناپس‌ها تحریک کننده و کدام مهارکننده اند؟
بخش خود مختار: بخش خودمختار دستگاه عصبی محیطی، کار ماهیچه های صاف، ماهیچه قلب و غده ها را به صورت ناآگاهانه تنظیم می کند و همیشه فعال است. این دستگاه از دو بخش هم حس (سمپاتیک) و پادهم حس (پاراسمپاتیک) تشکیل شده است که معمولا برخلاف یکدیگر کار می کنند تا فعالیت‌های حیاتی بدن را در شرایط مختلف تنظیم کنند. فعالیت بخش پادهم حس باعث برقراری حالت آرامش در بدن می شود. در این حالت، فشار خون کاهش یافته، ضربان قلب کم می شود. بخش هم حس هنگام هیجان بر بخش پادهم حس غلبه دارد و بدن را در حالت آماده باش نگه می دارد. ممکن است این حالت را هنگام شرکت در مسابقه ورزشی تجربه کرده باشید. در این وضعیت، بخش هم حس سبب افزایش فشار خون، ضربان قلب و تعداد تنفس می شود و جریان خون را به سوی قلب و ماهیچه های اسکلتی هدایت می کند.
فعالیت ۹
از بخشهای تشکیل دهنده دستگاه عصبی، یک نقشه مفهومی تهیه کنید.
دستگاه عصبی جانوران
ساده ترین ساختار عصبی، شبکه عصبی در هیدر است. شبکه عصبی مجموعه ای از یاخته های عصبی پراکنده در دیواره بدن هیدر است که با هم ارتباط دارند. تحریک هر نقطه از بدن جانور در همه سطح آن منتشر می شود. شبکه عصبی یاخته های ماهیچه ای بدن را تحریک می کند.
در پلاناریا دو گره عصبی در سر جانور، مغز را تشکیل داده اند. هر گره مجموعه ای از جسم یاخته های عصبی است. دو طناب عصبی متصل به مغز که در طول بدن جانور کشیده شده اند، با رشته هایی به هم متصل اند و ساختار نردبان مانندی را ایجاد می کنند. این مجموعه بخش مرکزی دستگاه عصبی جانور است. رشته های جانبی متصل به آن نیز، بخش محیطی دستگاه عصبی را تشکیل می دهند.
مغز حشرات از چند گره به هم جوش خورده تشکیل شده است. یک طناب عصبی شکمی که در طول بدن جانور کشیده شده است، در هر بند از بدن، یک گره عصبی دارد. هر گره فعالیت ماهیچه های آن بند را تنظیم می کند (شکل ۲۱).
در مهره داران طناب عصبی پشتی است و بخش جلویی آن برجسته شده و مغز را تشکیل می‌دهد. طناب عصبی درون سوراخ مهره ها و مغز درون جمجمه ای غضروفی، یا استخوانی جای گرفته است. در مهره داران نیز مانند انسان، دستگاه عصبی شامل دستگاه عصبی مرکزی و محیطی است. در بین مهره داران اندازه نسبی مغز پستانداران و پرندگان نسبت به وزن بدن از بقیه بیشتر است.
شکل ۲۱ – ساختارهای عصبی چند جانور
» فایل word
» فایل pdf
کتاب زیست‌شناسی یازدهم
فصل ۱- تنظیم عصبی
گفتار ۱. یاخته‌های بافت عصبی
گفتار ۲. ساختار دستگاه عصبی
فصل ۲- حواس
گفتار ۱. گیرنده‌های حسی
گفتار ۲. حواس ویژه
گفتار ۳. گیرنده‌های حسی جانوران
فصل ۳- دستگاه حرکتی
گفتار ۱. استخوان‌ها و اسکلت
گفتار ۲. ماهیچه و حرکت
فصل ۴- تنظیم شیمیایی
گفتار ۱. ارتباط شیمیایی
گفتار ۲. غده‌های درون‌ریز
فصل ۵- ایمنی
گفتار ۱. نخستین خط دفاعی: ورود ممنوع
گفتار ۲. دومین خط دفاعی: واکنش‌های عمومی‌اما سریع
گفتار ۳. سومین خط دفاعی: دفاع اختصاصی
فصل ۶- تقسیم یاخته
گفتار ۱. فام‌تن (کروموزوم)
گفتار ۲. رِشتِمان (میتوز)
گفتار ۳. کاستمان (میوز) و تولیدمثل جنسی
فصل ۷- تولیدمثل
گفتار ۱. دستگاه تولیدمثل در مرد
گفتار ۲. دستگاه تولیدمثل در زن
گفتار ۳. رشد و نمو جنین
گفتار ۴. تولیدمثل در جانوران
فصل ۸- تولیدمثل نهاندانگان
گفتار ۱. تولیدمثل غیرجنسی
گفتار ۲. تولیدمثل جنسی
گفتار ۳. از یاخته تخم تا گیاه
فصل ۹- پاسخ گیاهان به محرک‌ها
گفتار ۱. تنظیم‌کننده‌های رشد در گیاهان
گفتار ۲. پاسخ به محیط
در ادامه خود را بیازمایید:
در ادامه بخوانید:
بارم‌بندی زیست‌شناسی یازدهم
بارم بندی زیست‌شناسی ۲ سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲
درس زیست‌شناسی یازدهم
ارزشیابی از دانش آموزان در این درس به دو صورت مستمر و پایانی انجام می‌شود.
ارزشیابی مستمر براساس فعالیت های گروهی یا انفرادی دانش آموزان در کلاس یا خارج از کلاس و در طول سال تحصیلی انجام می‌شود. این ارزشیابی براساس مشاهدات معلم و تعامل بین معلم و دانش آموز در هنگام انجام هر فعالیت و بر اساس عملکرد دانش آموزان در انجام فعالیت‌ها، مانند ارائه گزارش، مشارکت در بحث های گروهی، پاسخ به پرسش‌های کتبی و شفاهی انجام می‌شود.
نمره این ارزشیابی برای هر نوبت (نوبت اول سال و نوبت دوم سال) ۲۰ نمره است.
ارزشیابی پایانی در دو نوبت به صــورت آزمون کتبی انجام می‌شــود. در نوبت اول ۲۰ نمره از پنج فصــل اول کتاب (تا پایان صفحه ۷۸) است. در نوبت دوم پنج نمره به قسمت اول و ۱۵ نمره به قسمت دوم کتاب اختصاص دارد. بارم بندی فصل ها برای نوبت اول، دوم و شهریور مطابق جدول زیر پیشنهاد می‌شود.
توجه داشته باشید که طرح پرسش از مطالب مربوط به بیشتر بدانید، واژه شناسی، پاورقی ها و پیوست های آخر کتاب در همه آزمون‌ها ممنوع است.
| شماره فصل و عنوان | نیمسال اول | نیمسال دوم | شهریور |
| ۱- تنظیم عصبی | ۴ | ۱ | ۲ |
| ۲- حواس | ۴ | ۱ | ۲ |
| ۳- دستگاه حرکتی | ۳/۵ | ۱ | ۲ |
| ۴- تنظیم شیمیایی | ۳/۵ | ۱ | ۱/۵ |
| ۵- ایمنی | ۴ | ۱ | ۲ |
| فعالیت‌ها | ۲ | – | – |
| ۶- تقسیم یاخته | – | ۳ | ۲ |
| ۷- تولید مثل | – | ۴ | ۲/۵ |
| ۸- تولید مثل نهاندانگان | – | ۳ | ۲ |
| ۹- پاسخ گیاهان به محرک‌ها | – | ۳ | ۲ |
| فعالیت‌ها | – | ۲ | ۲ |
| جمع | ۲٠ | ۲۰ | ۲۰ |
