هیپوتالاموس (hypothalamus) ناحیه کوچکی از مغز است. این در قاعده مغز، نزدیک غده هیپوفیز (pituitary gland) قرار دارد.

در حالی که هیپوتالاموس بسیار کوچک است، نقش مهمی در بسیاری از عملکردهای مهم ایفا می کند، از جمله:

ترشح هورمون‌ها
حفظ چرخه‌های فیزیولوژیکی روزانه
کنترل اشتها
مدیریت رفتار جنسی
تنظیم پاسخ‌های عاطفی
تنظیم دمای بدن

از این نمودار سه بعدی تعاملی برای کشف هیپوتالاموس استفاده کنید.

عملکرد هیپوتالاموس چیست؟

هیپوتالاموس دارای سه ناحیه اصلی است. هر کدام شامل هسته‌های مختلفی است. هسته‌ها گروه‌هایی (clusters) از نورون‌ها هستند که عملکردهای حیاتی را انجام می دهند.

ناحیه قدامی

ناحیه قدامی (anterior region) را ناحیه سوپراپتیک یا فوق بصری (supraoptic region) نیز می‌گویند. هسته های اصلی آن شامل هسته سوپراپتیک و هسته پارابطنی (paraventricular) است. چندین هسته کوچکتر دیگر نیز در ناحیه قدامی وجود دارد.

هسته های ناحیه قدامی تا حد زیادی در ترشح هورمون های مختلف نقش دارند. بسیاری از این هورمون ها با غده هیپوفیز مجاور برای تولید هورمون‌های اضافی تعامل دارند.

ناحیه قدامی هیپوتالاموس نیز به تنظیم دمای بدن (regulate body temperature) از طریق تعریق کمک می‌کند.

همچنین ریتم‌های شبانه روزی (circadian rhythms) را حفظ می کند، که تغییرات فیزیکی و رفتاری است که در یک چرخه روزانه رخ می دهد. برای مثال، بیدار بودن در طول روز و خوابیدن در شب، یک ریتم شبانه روزی است که مربوط به وجود یا عدم وجود نور است.

منطقه میانه

ناحیه میانی (middle region) را ناحیه تکمه‌ای (tuberal region) نیز می‌نامند. هسته های اصلی آن هسته کمانی (arcuate nucleus) و هسته شکمی (ventromedial nucleus) است. بخشی از هسته paraventricular نیز در اینجا قرار دارد.

هسته کمانی در اشتها و ترشح هورمون آزاد کننده هورمون رشد (GHRH) نقش دارد. هسته شکمی نیز به تنظیم اشتها و رشد کمک می کند.

منطقه خلفی

ناحیه خلفی (posterior region) را ناحیه پستانی (mammillary region) نیز می‌نامند. هسته عقبی هیپوتالاموس و هسته پستانی هسته اصلی آن هستند.

هسته عقبی هیپوتالاموس با ایجاد لرز و مسدود کردن تولید عرق به تنظیم دمای بدن کمک می کند.

هسته پستانی در عملکرد حافظه نقش دارد.

هورمون‌های هیپوتالاموس چیست؟

برخی از مهم‌ترین هورمون‌های تولید شده در ناحیه قدامی هیپوتالاموس عبارتند از:

هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH). CRH در پاسخ بدن به استرس فیزیکی و احساسی نقش دارد. به غده هیپوفیز سیگنال می دهد که هورمونی به نام هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) تولید کند. ACTH باعث تولید کورتیزول، هورمون استرس مهم می شود.
هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH). تولید GnRH باعث می شود که غده هیپوفیز هورمون های تولید مثلی مهمی مانند هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئین کننده (LH) تولید کند.
هورمون آزاد کننده تیروتروپین (TRH). تولید TRH غده هیپوفیز را برای تولید هورمون محرک تیروئید (TSH) تحریک می کند. TSH نقش مهمی در عملکرد بسیاری از اعضای بدن مانند ماهیچه ها، قلب و دستگاه گوارش دارد.
سوماتواستاتین. سوماتواستاتین برای جلوگیری از ترشح هورمون های خاص از جمله هورمون های رشد و TSH توسط غده هیپوفیز عمل می کند.
اکسی توسین. این هورمون بسیاری از رفتارها و احساسات مهم مانند برانگیختگی جنسی، اعتماد، شناخت و رفتار مادری را کنترل می کند. همچنین در برخی از عملکردهای دستگاه تناسلی مانند زایمان و شیردهی نقش دارد.
وازوپرسین. وازوپرسین که هورمون آنتی دیورتیک (ADH) نیز نامیده می شود ، سطح آب را در بدن تنظیم می کند. هنگامی که وازوپرسین آزاد می شود، به کلیه ها سیگنال می دهد که آب را جذب کنند.

در ناحیه میانی هیپوتالاموس، GHRH غده هیپوفیز را برای تولید هورمون رشد تحریک می کند. این مسئول رشد و نمو بدن است.

اختلالات هیپوتالاموس چیست؟

هنگامی که هیپوتالاموس به درستی کار نمی کند، به آن اختلال عملکرد هیپوتالاموس می گویند.

اختلال عملکرد هیپوتالاموس در بسیاری از شرایط نقش دارد، از جمله:

دیابت بی مزه (Diabetes insipidus). اگر هیپوتالاموس وازوپرسین کافی تولید و ترشح نکند، کلیه ها می توانند آب بیش از حد را خارج کنند. این باعث افزایش ادرار و تشنگی می شود.
سندرم پرادر ویلی (Prader-Willi syndrome). این یک اختلال نادر و ارثی است که باعث می‌شود هیپوتالاموس در زمانی که فردی بعد از غذا خوردن سیر است ثبت نشود. افراد مبتلا به سندرم پرادر ویلی تمایل دائمی به غذا خوردن دارند و خطر چاقی در آنها افزایش می یابد. علائم اضافی شامل متابولیسم کندتر و کاهش عضله است.
هیپوفیتاریسم (Hypopituitarism). این اختلال زمانی رخ می‌دهد که غده هیپوفیز به اندازه کافی هورمون تولید نمی کند. در حالی که معمولاً به دلیل آسیب به غده هیپوفیز ایجاد می شود، اختلال عملکرد هیپوتالاموس نیز می تواند باعث آن شود. بسیاری از هورمون های تولید شده توسط هیپوتالاموس به طور مستقیم بر هورمون های تولید شده توسط غده هیپوفیز تأثیر می گذارد.
غول گرایی (Gigantism). غول پیکر زمانی اتفاق می افتد که غده هیپوفیز بیش از حد هورمون رشد تولید کند. معمولاً کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار می دهد. علامت اولیه قد بلند است، اما همچنین می تواند منجر به علائمی مانند سر بزرگتر از حد انتظار یا دست و پاهای بزرگ شود. تومور هیپوفیز شایع ترین علت غول پیکر و آکرومگالی است، وضعیتی مشابه. ناهنجاری های هیپوتالاموس نیز می تواند با تحریک غده هیپوفیز برای تولید بیش از حد هورمون رشد باعث ایجاد این شرایط شود.
آکرومگالی (Acromegaly). آکرومگالی همچنین توسط غده هیپوفیز ایجاد می شود که هورمون رشد بیش از حد تولید می کند. این شبیه به غول پیکر است، با این تفاوت که معمولاً بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می دهد. از آنجایی که صفحات رشد در بزرگسالی با هم ترکیب شده اند، آکرومگالی روی قد افراد تاثیری ندارد. این می تواند منجر به علائمی مانند دست ها و پاهای بزرگ یا بزرگ شدن اجزای صورت (مانند بینی، لب ها یا زبان) شود.

علائم اختلالات هیپوتالاموس

شرایط هیپوتالاموس می تواند طیف وسیعی از علائم را ایجاد کند. اینکه چه علائمی ممکن است تجربه کنید به قسمت هیپوتالاموس و انواع هورمون های درگیر بستگی دارد.

برخی از علائمی که می تواند نشانه مشکل هیپوتالاموس باشد عبارتند از:

فشار خون بالا یا پایین غیرعادی
نوسانات دمای بدن
افزایش یا کاهش وزن غیر قابل توضیح
افزایش یا کاهش اشتها
بیخوابی
ناباروری
کوتاه قد
تاخیر در شروع بلوغ
کم آبی بدن
تکرر ادرار

علل و عوامل خطر

چندین چیز می تواند باعث اختلال عملکرد هیپوتالاموس شود، از جمله:

جراحت سر
جراحی شامل مغز
شرایط خود ایمنی
برخی شرایط ژنتیکی مانند کمبود هورمون رشد
بی نظمی های مادرزادی که مغز یا هیپوتالاموس را درگیر می کند
تومورهای داخل یا اطراف هیپوتالاموس
اختلالات خوردن، مانند بی اشتهایی یا پرخوری عصبی

چند نکته برای هیپوتالاموس سالم چیست؟

در حالی که برخی از شرایط هیپوتالاموس اجتناب ناپذیر است، چند کار وجود دارد که می توانید برای حفظ سلامت هیپوتالاموس خود انجام دهید.

یک رژیم غذایی متعادل بخورید

در حالی که خوردن یک رژیم غذایی متعادل برای هر قسمت از بدن مهم است، به ویژه در مورد هیپوتالاموس بسیار مهم است.

مطالعه ۲۰۱۷ در موش ها دریافتند که خوردن رژیم غذایی پرچرب منجر به التهاب هیپوتالاموس می شود. از سوی دیگر، یک مطالعه متفاوت در سال ۲۰۱۷ بر روی موش ها به این نتیجه رسید که رژیم غذایی سرشار از چربی و قند – نه فقط چربی – باعث التهاب هیپوتالاموس می شود.

برای کاهش خطر ابتلا به بیماری هیپوتالاموس، مطمئن شوید که از میزان چربی و قندی که در روز مصرف می کنید آگاه هستید.

به اندازه کافی خوابیدن

مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۴ روی موش‌ها نشان داد که کمبود خواب با اختلال عملکرد هیپوتالاموس مرتبط است. علاوه بر این، محققان پیشنهاد کردند که کمبود خواب ممکن است خطر ابتلا به بیماری های عصبی را افزایش دهد.

اگر به سختی می خوابید، سعی کنید داروهای طبیعی را امتحان کنید تا بخوابید و هیپوتالاموس شما به درستی کار کند.

به طور منظم تمرین کن

مانند خوردن یک رژیم غذایی متعادل و خواب کافی، ورزش منظم سلامت کلی شما را تقویت می کند.

یک مطالعه در سال ۲۰۱۶ سه گروه از موش های چاق را در یک دوره ۱۲ هفته ای مورد بررسی قرار داد:

موش هایی که رژیم غذایی پرچرب و چرخ دویدن داوطلبانه دریافت کردند
موش هایی که رژیم غذایی پرچرب و بدون چرخ دویدن داوطلبانه دریافت کردند
موش هایی که رژیم غذایی معمولی و بدون چرخ دویدن داوطلبانه داشتند

موش هایی که به آنها چرخ دویدن داوطلبانه داده شد نسبت به موش هایی که رژیم غذایی پرچرب داشتند اما ورزش نکردند، افزایش وزن کمتری داشتند.

اگر در بخش رژیم غذایی مشکل دارید، ورزش از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۲ روی موش‌ها نشان داد که حتی مقدار کمی ورزش منظم التهاب هیپوتالاموس مرتبط با رژیم غذایی پرچرب را کاهش می‌دهد.

مطمئن نیستم از کجا شروع کنم؟ راهنمای مبتدیان ما برای تمرین را بررسی کنید.