ام آر آی یا روش تصویربرداری با تشدید مغناطیس (Magnetic Resonance Imaging (MRI یکی از روش های پیشرفته تصویربرداری پزشکی است. با استفاده از این روش میتوان تصویر بافت های درونی بدن را دید و از آن طریق مشکلات و بیماری های اعضاء بدن را تشخیص داد.
همانطور که میدانیم در روش های تصویر برداری با اشعه ایکس مانند رادیوگرافی ساده و یا سی تی اسکن بدن تحت تابش مقدار معینی از اشعه یونیزه کننده قرار میگیرد که اگر از حد مشخصی بیشتر باشد میتواند موجب اشکالاتی در کارکرد سلول ها شود. ولی در ام آر آی از اشعه ایکس استفاده ای نمی‌شود و بنابراین نسبت به رادیوگرافی و سی تی اسکن بسیار کم ضررتر است.
طرز کار ام آر آی چیست؟
امواج مورد استفاده در ام آر آی از جنس امواج رادیویی و مغناطیسی هستند که ضرری برای بدن ندارند. ام آر آی از این واقعیت فیزیکی استفاده میکند که پروتون هایی که در هسته اتم ها قرار گرفته اند مانند کره زمین در حول محور خود با سرعت زیادی میچرخند و در نتیجه یک میدان معناطیسی در اطراف خود تشکیل میدهند.
در ام آر آی بیمار در یک میدان مغناطیسی بسیار قوی قرار می گیرد. این میدان موجب میشود محور چرخش پروتون های هسته اتم ها در تمام بافت های بدن (بخصوص پروتون هایی که در هسته مولکول آب قرار دارند) در امتداد خطوط میدان مغناطیسی ام آر آی قرار گیرند. سپس امواج رادیویی خاصی به سوی بدن بیمار تابانده میشود. این امواج که بصورت پالس فرستاده میشوند موجب میگردند تا محور چرخش پروتون ها کمی تغییر کند. با اتمام پالس رادیویی، محور چرخش پروتون مجددا در امتداد خطوط میدان مغناطیس برمی گردد. این برگشت موجب ایجاد یک موج رادیویی (الکترومغتاطیسی) جدید می شود.
سپس این امواج رادیویی ثانویه که از تک تک پروتون ها ساطع می شوند به توسط گیرنده های دستگاه ام آر آی دریافت شده و به کامپیوتر آن ارسال میگردند. کامپیوتر ام آر آی بسیار پرقدرت و با توان محاسباتی بالا است. در این کامپیوتر امواج دریافت شده بسرعت تحلیل شده و سپس تصاویری براساس این تحلیل ها ساخته می شود که پزشک آنها را بر روی مانیتور دستگاه می بیند و در صورت لزوم آنها را چاپ میکند.
در کامپیوتر ام ار آی مشخص میشود که چه جاهایی از بدن موج رادیویی بیشتری از خود ساطع کرده اند. هرچه شدت موج دریافتی از نقطه ای از بدن بیشتر باشد نشانه تراکم بیشتر پروتون در آن نقطه است و چون فراوان ترین اتم بدن که پروتون دارد اتم هیدروژنی است که در مولکول آب قرار دارد پس هرجایی که موج رادیویی بیشتری ارسال کرده است در واقع آب بیشتری داشته است.
در واقع کاری که ام آر آی انجام میدهد این است که نشان دهد در چه نقاطی ار بدن آب بیشتری وجود دارد. چون غلظت مولکول آب در بافت های بدن متفاوت است و با بیمار شدن بافت ها این غلظت باز هم تغییر میکند میتوان با استفاده از اطلاعات دریافتی تصویر بسیار دقیقی از شکل بافت های گوناگون بدن ایجاد کرد.
یک دستگاه ام آر آی
ام آر آی یک روش تصویربرداری دقیق و پرقدرت برای تشخیص مشکلات و بیماری های بافت های بدن است. یکی از نقاط تمایز این روش با سی تی اسکن در این است که در ام آر آی تصاویر بافت های نرم مانند غضروف، تاندون، لیگامان، عصب و رگ ها بسیار واضح و دقیق دیده میشوند و این روش تصویربرداری بخصوص برای تشخیص بیماری های این بافت ها مفید است. پس از ام آر آی بیشتر در بررسی مشکلات بافت های نرم بدن استفاده شده در حالیکه سی تی اسکن بیشتر برای بررسی استخوان ها و ضایعات و آسیب های آن مفید است.
آیا ام ار آی روش خطرناک یا بی خطری است؟
در صورتی که اصول ایمنی رعایت شوند ام آر آی روش تصویربرداری بسیار ایمن و کم خطری است. سالانه حدود ۱۰ میلیون نفر ام آر آی انجام میدهند. انجام ام آر آی کاملا بدون درد است و عارضه کوتاه مدت یا بلند مدت شناخته شده ای ندارد.
همانطور که ذکر شد ام آر آی از یک میدان مغناطیسی بسیار پرقدرت استفاده میکند. در صورتی که اشیاء فلزی در این میدان مغناطیسی قرار گیرند حرکت میکنند. حرکت این اشیاء میتواند موجب آسیب به بیمار شود. پس در اطاق ام آر آی نباید هیچ جسم فلزی باشد. اگر بیمار وسیله فلزی با خود دارد باید آن را خارج از اطاق ام آر آی از خود جدا کند. ساعت، جواهرات و بعضی از قسمت های لباس ها فلزی هستند.
اگر بیمار قبلا جراحی شده و از گیره های فلزی بر روی رگ های او استفاده کرده اند انجام ام آر آی برای وی خطرناک است چون گیره فلزی میتواند در میدان مغناطیسی ام آر آی حرکت کند. گلوله های فلزی یا ترکش در بدن بیمار هم میتواند همین مشکل را ایجاد کند. در کسانی که از سمعک استفاده میکنند و یا در کسانی که پیس میکر قلبی دارند امواج مغناطیس ام ار آی میتواند در کارکرد این دستگاه ها ایجاد اختلال کند.
برای انجام ام آر آی باید به چه نکاتی توجه کرد؟
ام آر آی از یک میدان مغناطیسی بسیار پرقدرت استفاده میکند و اجسام فلزی در این میدان حرکت میکنند پس هیچ جسم فلزی نباید به همراه بیمار وارد اطاق ام ار آی شود. بهتر است بیمار ساعت و جواهرات خود را در منزل گذاشته و به همراه نیاورد. در بعضی موارد آرایشی مواد فلزی وجود دارد پس به بیمار توصیه میشود از موارد آرایشی استفاده نکند. لباسی که بیمار به تن دارد نباید هیچ قسمت فلزی داشته باشد. بعضی دکمه ها و گیره ها فلزی هستند.
اجسام زیر نیاید به داخل اطاق ام آر آی بیایند
- پول یا کارت اعتباری
- اجسام الکترونیک مانند تلفن همراه
- سمعک
- ساعت یا جواهرات
- کلید، سکه و یا قلم
- گیره های مو
- لباس هایی که حاوی دکمه، گیره، قلاب، زیپ و یا نخ هایی باشند که در آنها فلز وجود داشته باشد
- کفش و یا کمریند
برای اطمینان از وارد نشدن اجسام فلزی به اطاق ام آر آی معمولا از بیمار میخواهند تا تمام لباس های خود را خارج کرده و یک دست لباس طبی یک بار مصرف به وی داده تا بر تن کند. سپس بیمار بدون هیچ چیز دیگری وارد اطاق ام آر آی میشود. با این وجود ممکن است به هر دلیلی اشیاء فلزی درون بدن بیمار باشند. پس از هر بیماری که قصد انجام ام آر آی دارد در مورد وجود اجسام زیر در بدن وی از او سوال میشود
- پیس میکر
- دفیبریلاتور قلبی
- نورواستیمولاتور کلیپ یا گیره آنوریسم
- پیچ و پلاک یا دیگر اجسام فلزی که برای درمان شکستگی استخوان بکار رفته اند
- وسایل تزریق اتوماتیک دارو
- اجسام فلزی خارجی که قبلا در بدن وارد شده اند بخصوص در چشم
- تیر یا ترکش در بدن
- تاتو
- گیره فلزی دندان
- بعضی از انواع آی یو دی
- پچ های دارویی حاوی فلز
- اگر باردار هستید باید آن را به تکنیسن ام آر آی اطلاع دهید.
ام آر آی چگونه انجام میشود؟
دستگاه ام آر آی معمولا به شکل یک اطاقک کوچک است که تونلی در درون آن وجود دارد. تختی در جلوی این تونل قرار دارد که میتواند به درون آن حرکت کند.
برای انجام ام آر آی بیمار روی تخت دراز میکشد و سپس به داخل تونل میرود. در مدت انجام تصویربرداری تخت بیمار در داخل تونل حرکت میکند. مدت تصویربرداری با ام آر آی طولانی تر از سی تی اسکن است. این مدت معمولا بین ۴۵-۱۵ دقیقه است. گاهی ممکن است این مدت تا یک ساعت هم طول بکشد. بیمار در مدت کار کردن دستگاه باید آرام و بیحرکت باشد. حرکت بیمار موجب میشود تا تصویر بدست آمده محو و غیر دقیق باشد.
در حین انجام ام آر آی بیمار میتواند به راحتی تنفس کند. البته ممکن است در لحظاتی تکنیسن از بیمار بخواهد تا چند لحظه نفس خود را نگه دارد.
در حین انجام ام آر آی ممکن است صداهای بلندی از دستگاه شنیده شود که طبیعی است و نباید موجب نگرانی بیمار شود. ممکن است قبل از انجام ام آر آی بر روی گوش های بیمار گوشی گذاشته شود تا صدای کمتری به گوش وی برسد.
شما در اطاق ام آر آی تنها هستید ولی تکنیسین ام آر آی شما را میبیند و صدای شما را می‌شنود. پس هر گاه به کمک احتیاج داشتید صحبت کرده و ان را میگویید.
ممکن است قبل از انجام ام آر آی دارویی به بیمار تزربق شود. اگر بیمار به بعضی داروها حساسیت دارد حتما قبل از تزریق دارو باید آن را به اطلاع پرسنل پزشکی حاضر در اطاق ام آر آی برساند. اگر بعد از تزریق بیمار احساس بدحالی کرد باید آن را فورا به پرسنل پزشکی اطلاع دهد
ام.آر.آی یا سی.تی.اسکن؛ کدام بهتر است؟
هرکدام از ما حداقل تا به حال یک بار از یک قسمت از بدن‌مان عکسبرداری پزشکی کرده‌ایم که البته شاید بیشتر این عکس‌ها مربوط به دندانپزشکی باشد. اما اگر روزی پزشکی برای‌تان تصویربرداری با ام.آر.آی یا سی.تی. اسکن تجویز کند به طور حتم کنجکاو خواهید شد که این ۲ چه فرقی باهم دارند؟
بهترین دستگاه تشخیص
ام.آر.آی دستگاهی است که با استفاده از امواج مغناطیسی و آهنربا تمام اتم‌های بدن انسان را آهنربایی کرده و بعد تصویر این اتم‌ها را به وسیله امواج ثبت میکند. ام.آر.آی قادر است تغییرات بیماری‌ها را در مراحل اولیه و با دقت بسیار بالا نشان دهد. برای مثال چند دقیقه بعد از سکته مغزی میتوان با کمک DWI ام.آر.آی محل دقیق سکته را مشخص و از لحاظ درمانی برای آن برنامه‌ریزی کرد و تصمیم گرفت که آیا لخته باید درآورده شود یا خیر. در مورد سرطان‌ها نیز ام.آر.آی قادر است هم در تشخیص اولیه سرطان و هم در برنامه‌ریزی و بررسی سیر درمان بسیار کمک‌کننده باشد. میتوان گفت ام.آر.آی در آینده اساس تشخیص خواهد بود بنابراین مسئولان کشور باید در زمینه استفاده از ام.آر.آی برای تشخیص بیماری‌ها سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهند. اینطور به نظر می‌رسد که حداقل در ۱۰ تا ۱۵ سال آینده بهترین و دقیق‌ترین دستگاه در درمان بیماری‌ها از لحاظ تصویربرداری ام.آر.آی خواهد بود.
بررسی قلب با سی. تی.اسکن
سی.تی.اسکن قادر است تصویر را برای ما برش بزند. در قدیم با گرفتن عکس از یک پرتقال فقط قادر بودیم سطح روی آن را ببینیم اما امروزه سی. تی. اسکن طوری عمل میکند که گویی این پرتقال را با چاقو در برش‌های نازک بریده باشیم بنابراین می‌توانیم درون پرتقال و مشکلات احتمالی آن را ببینیم. با استفاده از سی.تی.اسکن میتوان اطلاعات بیشتری از ماهیت بافت‌ها و عملکرد و جزئیات آنها داشته باشیم. با کمک تزریق ماده حاجب نیز میتوان حتی عروق را در سی.تی.اسکن بررسی کرد. امروزه با کمک سی.تی. اسکن، عروق قلب بدون نیاز به آنژیوگرافی بررسی میشوند و در اکثر موارد بیمارانی که مشکلات قلبی دارند تنگی‌های احتمالی عروق‌شان با دقت بالا از این طریق قابل بررسی خواهد بود. به همین دلیل در بسیاری از مراکز دنیا میزان آنژیوگرافی تشخیصی به شدت کاهش پیدا کرده است. با استفاده از سی.تی.اسکن میتوان نقشه تنگی‌های عروق را به دست آورد و بعد تصمیم به انجام آنژیوپلاستی، بای پس عروقی و… گرفت. به این ترتیب میتوان خطرات احتمالی آنژیوگرافی غیرضروری را کاهش داد. علاوه بر این، با سی.تی. اسکن‌های چند فازی میتوان کبد را بررسی و توده‌های کبدی را دسته‌بندی کرد.
اشعه‌اش از یک لامپ مهتابی هم کمتر است!
اشعه ام.آر.آی بسیار ضعیف است و قدرت آن از لحاظ رادیوفرکوئنسی حتی از یک لامپ مهتابی کمتر است بنابراین خطری را متوجه انسان نمی‌کند و از لحاظ تکرار محدودیتی برای انجام آن وجود ندارد. یکی از مزایای ام.آر.آی این است که در بارداری هم میتوان از آن بهره برد و از جنین تصویربرداری کرد. مدت زمان لازم برای انجام ام.آر.آی بستگی به نوع ام.آر.آی دارد. برخی دستگاه‌ها حدود ۲۰ دقیقه و برخی حدود ۱۰ دقیقه زمان می‌برند اما به طور معمول هر ام.آر.آی طی ۱۰ تا ۱۵ دقیقه انجام میشود.
کارت بانکی‌تان نسوزد
هنگام انجام ام.آر.آی نباید اجسام فلزی به همراه داشت. این اجسام بسته به سایزشان باعث اختلال در ناحیه تصویربرداری میشود. برای مثال اگر فردی در کمرش پلاتین داشته باشد تصویر ناحیه جراحی شده کاملا اعوجاج پیدا میکند. بیمارانی که دارای اجسام خارجی مثل کلیپس در درمان آنوریسم یا بادکنک مغزی یا دستگاه ضربان ساز قلب هستند نباید از ام.آر.آی استفاده کنند. ام.آر.آی موجب تخریب مدارهای الکترونیکی دستگاه ضربان‌ساز قلب میشود و در عملکرد آن اختلال ایجاد میکند. اختلال و از کار افتادن دستگاه ضربان‌ساز میتواند باعث اختلالات قلبی و حتی مرگ شود. همچنین افرادی که دارای مفصل مصنوعی فلزی یا دریچه مصنوعی قلب فلزی هستند نمی‌توانند از دستگاه ام.آر.آی استفاده کنند. جالب است بدانید کارت‌های الکترونیکی مثل کارت عابر بانک با ورود به دستگاه
ام.آر.آی باطل میشود و می‌سوزد. موبایل نیز خود آسیب میبیند و هم به دستگاه ام.آر.آی صدمه وارد می‌سازد. وجود خالکوبی با رنگ‌های فلزی نیز موجب اعوجاج در تصویربرداری خواهد شد. توصیه این است که اگر مریضی خالکوبی دارد ام.آر.آی را انجام دهد و اگر خراب شد از دستگاه‌های دیگر استفاده کند.
دستگاهی با اشعه ضعیف شده
سی.تی. اسکن دستگاهی است که براساس میزان تضعیف اشعه‌ای که از انسان می‌گذرد تصویربرداری میکند، یعنی از یک طرف اشعه داده میشود و از طرف دیگر اشعه گرفته میشود. بعد از آن میزان اشعه ضعیف شده در جهات مختلف محاسبه میشود و یک معادله چند مجهولی به دست می‌آید. سپس یک ماتریکس با ستون‌ها و سطرهای متعدد تشکیل داده میشود و براساس آن Grayscale یا میزان سایه روشن روی صفحه کامپیوتر یا فیلم تغییر داده میشود و به این ترتیب تصویر تولید میشود. جالب است بدانید کلمه الگوریتم که برای برنامه‌ریزی دقیق تصویربرداری و سی. تی. اسکن استفاده میشود از نام خوارزمی، دانشمند بزرگ ایرانی گرفته شده است. علاوه بر این معادلات چند مجهولی خیام نیز در محاسبات سی.تی. اسکن و ام.آر.آی بسیار تعیین‌کننده بوده است.
ترک اعتیاد با کمک ام.آر. آی
ام.آر. آی نه‌تنها میتواند از ارگان‌ها تصویربرداری کند بلکه با کمک تکنولوژی‌های جدید میتواند مغز را درحال کار بررسی کند. برای مثال اگر بیماری در مغزش تومور داشته باشد میتواند مشخص کند این تومور با مرکز حرکتی دست فاصله دارد یا مرکز حرکتی دست را در خودش گرفته و اینکه قابل جراحی است یا خیر و اگر بخواهیم آن را جراحی کنیم می‌توانیم بفهمیم که آیا با درآوردن تومور بیمار فلج میشود یا خیر، بنابراین میتوان این مسائل را از قبل به بیمار گوشزد کرد. جراحان از این طریق می‌توانند عمل‌های‌شان را بهتر، راحت‌تر و دقیق‌تر انجام دهند. از کاربردهای دیگر ام.آر. آی میتوان به وضعیت افرادی اشاره کرد که دچار ولع به مواد مخدر هستند و با وجود اینکه ترک اعتیاد میکنند دوباره به طرف مواد مخدر برمی‌گردند. در این افراد میتوان با کمک ام.آر. آی عملکرد مغز را بررسی و ناحیه مسئول اعتیاد در مغز را شناسایی کرد. در برخی موارد نیز در دنیا تحقیقات جدیدی روی این بیماران شروع شده است که طی آن پزشک با جراحی‌های ظریف مغز، مرکز مسئول اعتیاد در مغز را از بین می‌برد و نهایتا فرد دیگر دنبال موادمخدر نمی‌رود.
اشعه کمتر، بهتر
سی.تی.اسکن با اشعه ایکس کار میکند. هر میزان اشعه می تواند خطرناک باشد درست مانند آلودگی هوا که هرچه آلاینده‌ها در هوا کمتر باشد برای سلامت بشر بهتر است بنابراین هرقدر اشعه‌ای که می‌گیریم کمتر باشد سالم‌تر خواهیم بود. انسان‌های روی زمین همواره در معرض پرتوها هستند. مهم‌ترین پرتوهایی که ما را مورد تابش قرار میدهند پرتوهای کیهانی هستند که از فضا به زمین می‌آیند و به موجودات زنده برخورد میکنند. خوشبختانه مکانیسم‌های دفاعی موجود در جو زمین و بدن انسان اثرات این پرتوها را خنثی میکند. اثرات احتمالی اشعه ممکن است به صورت سرطان یا اختلالات ژنتیک ظاهر شود. اما میزان اشعه‌ای که در پزشکی استفاده میشود در خیلی از موارد به خصوص در سنین بالا اثر سوئی برای فرد ندارد. آنچه ما را نگران میکند تاثیر احتمالی اشعه بر ژنتیک و سلول‌های تناسلی (تخمک‌ها و اسپرم‌ها) است. این اشعه ممکن است بر این سلول‌ها تاثیر سوء بگذارد و باعث ایجاد اشکال در نسل انسان شود.
چند وقت یک بار؟
فاصله زمانی لازم بین هر بار سی.تی.اسکن تعریف شده نیست. حداکثر دوز مجاز اشعه مشخص است و با تعداد عکس‌هایی که در حالت عادی برای افراد انجام میشود مشکلی پیش نخواهد آمد. یک فرد ممکن است سالی هشت بار سی.تی.اسکن انجام دهد و مشکلی هم پیدا نکند. البته تعداد افرادی که در سال هشت بار نیاز به سی.تی.اسکن داشته باشند، بسیار کم است. لازم به ذکر است که اشعه ایکس برای خانم‌های باردار ممنوع است و این افراد نباید از طریق سی.تی.اسکن پرتوگیری شوند. با این حال برای خانم‌های شیرده مشکل چندانی وجود ندارد. وجود اجسام فلزی مانند پلاتین، جواهرات، سمعک و… حین استفاده از دستگاه
سی.تی. اسکن خطری را متوجه بیمار نمی‌کند اما ممکن است عکس را خراب کند. همانطور که در ام.آر.آی از مواد کنتراست خوراکی و وریدی استفاده میشود در سی.تی. اسکن نیز برای تمایز هرچه بهتر بافت‌ها میتوان از این مواد استفاده کرد. در رابطه با خوردن و آشامیدن قبل یا بعد از سی. تی. اسکن محدودیتی برای بیمار وجود ندارد. آخرین نکته هم اینکه هربار سی. تی. اسکن معمولا از ۲ تا ۵ دقیقه زمان می‌برد.
