محققان دانشگاه تافتس (Tufts University) و دانشگاه آکسفورد (University of Oxford) دریافته‌اند که دو ویروس رایج – ویروس‌های واریسلا زوستر و هرپس سیمپلکس (varicella zoster and herpes simplex viruses) – احتمالاً مسیری را تشکیل می‌دهند که منجر به بیماری آلزایمر می‌شود.
یافته‌های آنها که روز سه‌شنبه در مجله بیماری آلزایمر (Journal of Alzheimer’s Disease) منتشر شد، نشان می‌دهد که وقتی ویروس‌های واریسلا زوستر نورون‌ها را آلوده می‌کنند، یک پاسخ التهابی ایجاد می‌کنند که مشخصه آن وجود سیتوکین‌های مازاد ترشح شده است. این به نوبه خود، ویروس‌های هرپس سیمپلکس را بیدار می کند که معمولاً در مغز خوابیده و بی ضرر هستند. با فعال بودن هر دو ویروس، التهاب در سرتاسر مغز تشدید می‌شود و به طور بالقوه منجر به تشکیل پلاک و تخریب آهسته نورون‌ها می‌شود که هر دو نشانه آلزایمر (hallmarks of Alzheimer’s) هستند.
برای بیش از نیم قرن، این ایده که عفونت‌های میکروبی، محرکی برای بیماری‌های عصبی هستند در حاشیه علوم اعصاب مورد توجه بوده است. در دهه ۱۹۸۰، تعدادی از مطالعات به ارتباط بین شروع بیماری آلزایمر و عفونت‌های ویروسی تبخال اشاره کردند، اما اینکه دقیقاً چگونه این ویروس بسیار رایج می‌تواند بر تخریب عصبی تأثیر بگذارد، مشخص نبود.
یک مطالعه کلیدی در سال ۲۰۲۰ توسط یک تیم از دانشگاه “تافتز” نشان داد که چگونه عفونت تبخال می‌تواند چندین ویژگی پاتولوژیک آلزایمر را تحریک کند. در این مطالعه از نوع جدیدی از مدل مغز سه بعدی مهندسی زیستی استفاده شد که ساختاری اسفنج‌مانند را با سلول‌های بنیادی عصبی تشکیل می‌داد که می‌توانست به انواع سلول‌های مغزی متصل شود.
این نوع از مدل بافت مغزی، فوق‌العاده جدید بود و یافته‌های حاصل از آن اولین موردی بود که به صراحت نشان داد که چگونه عفونت ویروسی رایج می‌تواند منجر به علائم پاتولوژیک آلزایمر شود. اما یک سوال بزرگ در مورد این یافته‌ها وجود داشت. با توجه به اینکه بیش از دو سوم جمعیت جهان حامل ویروس تبخال از نوع “HSV-۱” هستند، باید عوامل دیگری وجود داشته باشد که این ویروس خفته را دوباره فعال کند و آبشاری از وقایع را که منجر به آلزایمر می‌شوند، ایجاد کند.
اکنون این مطالعه جدید به دنبال یک ویروس رایج دیگر است که با بیماری آلزایمر مرتبط است. ویروس “واریسلا زوستر”(VZV) که باعث بیماری آبله مرغان در اوایل زندگی انسان و بیماری زونا در اواخر زندگی فرد می‌شود. بنابراین محققان با استفاده از مدل مغزی مهندسی زیستی سه بعدی، به بررسی این موضوع پرداختند که آیا عفونت VZV بر سلول‌های مغزی که قبلاً با ویروس تبخال خفته آلوده شده‌اند، تأثیر می‌گذارد یا خیر.
تیم تحقیقاتی، این اطلاعات را با استفاده از کشت سلول‌های بنیادی عصبی بدست آورده است این سلول‌ها همانطور که در مغز توانایی رشد و تشکیل شبکه عصبی دارند، در آزمایشگاه نیز چنین توانایی را دارند. جالب اینجاست که آنها دریافتند که اگر نورون‌ها را فقط به واریسلا زوستر آلوده کنند نشانه‌های آلزایمر در ساختار آنها نمایان نمی‌شود؛ اما هنگامی که هرپس سیمپلکس قبلاً در کمین باشذ واریسلا زوستر مجموعه‌ای از وقایع را آغاز می‌کند که به پلاک‌ها (plaques)، فیبرهای درهم پیچیده (tangled fibers) و آسیب مغزی ختم می‌شود.
دانا کایرنز (Dana Cairns)، در بیانیه‌ای در این زمینه گفت: “این حمله‌ای دو مرحله‌ای و ضربه‌ای دو گانه از دو ویروس است که بسیار رایج و معمولا بی‌ضرر هستند، به عبارت دیگر مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض ویروس واریسلا زوستر (VZV) جدید، اگر ویروس هرپس سیمپلکس-۱ (HSV-1) غیرفعال را بیدار کند، می‌تواند باعث ایجاد مشکل شود.”. دانا کایرنز، دستیار تحقیقاتی دپارتمان مهندسی زیست پزشکی تافتس (Biomedical Engineering Department of Tufts) و نویسنده اصلی این مطالعه است. یکی از همکاران آنها، روث ایتزاکی از آکسفورد (Oxford’s Ruth Itzhaki)، یکی از اولین دانشمندانی بود که ارتباط بین عفونت‌های تبخال و آلزایمر را پیشنهاد کرد.
HSV-1، زیرگروه (subtype) ویروس هرپس سیمپلکس است که تصور می‌شود در آلزایمر نقش دارد، هم باعث تبخال دهان و هم موجب تبخال در ناحیه تناسلی می‌شود. این یک عفونت بسیار شایع است که در سراسر جهان نزدیک به ۴ میلیون نفر از افراد زیر ۵۰ سال را مبتلا می‌کند. سازمان بهداشت جنسی آمریکا (The American Sexual Health Organization) تخمین می زند که در ایالات متحده از هر دو بزرگسال یک نفر به تبخال دهان مبتلا است.
واریسلا زوستر (varicella zoster) ، نیمه دیگر مسیری که توسط گروه کایرنز کشف شد، نیز یک ویروس بسیار شایع است. اولین عفونت با واریسلا زوستر باعث آبله مرغان (chickenpox) می شود، اما پس از درمان، ویروس تمایل دارد در اعصاب محیطی باقی بماند. هنگامی که این ویروس های خاموش (quiescent viruses) دوباره فعال می شوند، باعث ایجاد زونا (shingles) می‌شوند.
این ویروس‌های بسیار شایع که می‌توانند منجر به آلزایمر شوند، برای فضای درمانی که اخیراً با شکست‌های آزمایشی و رسوایی‌های علمی مواجه شده است، نوید خوبی ندارند.
اوایل این هفته، شرکت تابعه Roche Genentech و شریک آن AC Immune پس از اینکه نامزد آنها، کرنزوماب (crenezumab)، در بیماران مبتلا به بیماری آلزایمر زودرس با الگوی وراثتی اتوزومال غالب، در نقطه پایانی اولیه به نتیجه دلخواه و در خور انتظار نرسید، مجبور شدند داده‌های فاز دوم را دقیق‌تر بررسی کنند. هنگامی که دارو نتوانست برتری قابل‌توجهی نسبت به دارونما در اندازه‌گیری‌های شناختی و حافظه نشان دهد، شرکت‌ها در عوض توجه را به سمت یک روند مثبت در داده‌ها معطوف کردند و AC Immune، دلیل عدم معناداری آماری را «الحاق عوامل» (a confluence of factors) دانست.
حتی اولین داروی تایید شده برای آلزایمر، Biogen’s Aduhelm (aducanumab)، دوران سختی را پشت سر گذاشته است و بسیاری از افراد بدبین در مورد اثربخشی آن تردید دارند. در ژوئن سال جاری، به دنبال کاهش شدید پوشش بیمه‌گر داروی خود، این شرکت تصمیم گرفت تحلیل دنیای واقعی Aduhelm را پس از عرضه به بازار کنار بگذارد. آزمایش تاییدی فاز IV در حال انجام است.
جدای از اشتباهات عمده دارویی، اتهامات جعل داده ها نیز فضای آلزایمر را تکان داده است. در مرکز یکی از این مناقشات، علوم زیست فناوری تگزاس Cassava است که ماه گذشته تحقیقات وزارت دادگستری علیه آن آغاز شد. این تحقیقات بر روی ادعاهایی متمرکز خواهد شد که نشان می‌دهد این شرکت برای حمایت از داروی آلزایمر simufilam خود داده‌هایی را دستکاری کرده است. کاساوا نزدیک به یک سال است که درگیر این موضوع است .
در کنار بحث کاساوا، بحث دیگری نیز وجود دارد. این بحث مقاله مهمی که در سال ۲۰۰۶ در مجله پزشکی معتبر Nature منتشر شده را مورد تردید قرار می دهد. کارآگاهان علمی شواهدی یافته‌اند که نشان می‌دهد عکس‌های وسترن بلات (Western blot) دستکاری شده‌اند. در صورت اثبات نقش Aβ*۵۶ – یک الیگومر آمیلوئید-β – در از دست دادن حافظه مرتبط با آلزایمر را زیر سوال می‌رود.
در حالی که این مطالعه با اطمینان نشان می‌دهد که این مکانیسم ویروسی دو طرفه می‌تواند منجر به بیماری آلزایمر شود، اما روشن می‌کند که این احتمالاً تنها یک اتفاق از بین چندین اتفاق است که می‌تواند رخ دهد و اگر فعال‌سازی مجدد HSV-۱ خفته می‌تواند باعث پیشرفت بیماری آلزایمر شود، احتمالاً راه‌هایی وجود دارد که فراتر از قرار گرفتن در معرض VZV می‌تواند رخ دهد.
“کایرنز” می‌گوید: این احتمال وجود دارد که سایر عفونت‌ها و سایر مسیرهای علت و معلولی منجر به بیماری آلزایمر شوند و عوامل خطری مانند ضربه به سر، چاقی یا مصرف الکل نشان می‌دهد که ممکن است در ظهور مجدد HSV نقش ایفا کنند.
این مطالعه همچنین حدس می‌زند که مشکلات احتمالی آلزایمر در آینده ممکن است از همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ ناشی شود، زیرا عفونت ویروس “SARS-CoV-۲” برای فعال کردن مجدد عفونت‌های خفته VSV و HSV-۱ شناخته شده و احتمال داده شده است که این بیماری همه‌گیر می‌تواند میزان بیماری‌های عصبی را در آینده افزایش دهد. بنابراین محققان این مطالعه جدید از پزشکان می‌خواهند که در سال‌های آینده مراقب بیماران مسن باشند.
