ورزش و سیکل جنسی؛ ورزش و سندروم تخمدان پلی‌کیستیک

دپارتمان ژنتیک ورزشی

مقدمه

به طورکلی عوامل اپیدمیولوژیک متفاوتی می‌توانند در ناباروری بانوان نقش داشته باشند که از جمله این عوامل می‌توان به عدم سلامت بدنی ، استاندارد نبودن شاخص توده بدنی(BMI)، و عدم فعالیت کافی اشاره کرد. در این راستا به تاثیر ورزش بر یکی از عوامل ناباروری می‌پردازیم.

ورزش و سندرم تخمدان پلی کیستیک

تحقیقات نشان داده‌اند که تنبلی تخمدان یک مشکل ارثی است که به ‌احتمال زیاد ژن‌های زیادی، نه فقط یک ژن، در ابتلا به این بیماری دخیل باشند. دلیل اصلی ناباروری در زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک، اضافه وزن است. زنانی که چاق هستند یا اضافه وزن دارند، وضعیت هورمونی به هم ریخته تری نیز دارند و به همین خاطر تخمدان‌ آن‌ها هم به اصطلاح تنبل‌تر است پس تخمک کمتری آزاد می‌کنند. در بسیاری از خانم‌های مبتلا به تنبلی تخمدان که سیکل قاعدگی‌شان نامرتب بوده یا اصلا پریود نمی‌شوند، کاهش وزن می‌تواند به شروع مسیرتخمک‌گذاری کمک کند. بسیاری از مبتلایان به تنبلی تخمدان چاق یا دچار اضافه وزن هستند. در حالی‌که از دست دادن ۵ تا ۷ درصد از وزن بدن طی ۶ ماه، در ۷۵ درصد موارد باعث بازگشت تخمک گذاری و تنظیم سیکل قاعدگی می‌شود.داشتن شاخص توده بدن سالم (BMI) می‌تواند به تعادل سطح هورمون‌های بدن و کاهش سطح انسولین خون که اغلب در سندروم تخمدان پلی کیستیک رخ می‌دهد کمک می‌کند و محرک تخمک گذاری است. بنابراین با کمی کاهش وزن و فعالیت بدنی می‌تواند مقاومت بدن نسبت به انسولین را مهار کرده و وضعیت هورمونی بدن را متعادل‌تر کرد. باتوجه به اثر‌گذاری محیط و فاکتور‌های اپی‌ژنتیکی بر تغییرات ژنی بر آن شدیم تا بازهم با ورزش گامی در راستای سلامت باروری در بین بانوان برداریم. وجودتعداد زیاد ژن های موثر بر هورمون‌ها در این سندرم بیانگر مسیر‌های متابولیکی پیشرفته می‌باشد که می‌تواند درمان به دارو را تحت تاثیر قرار دهد و در افراد مختلف به یک میزان پاسخ ندهد ،بنابرین بهترین روش تغییر در زندگی با الگوی ورزشی مناسب است. در این بخش به تاثیر ورزش بر سلامت بارداری و عوامل ایجاد کننده ناباروری می‌پردازیم.

خوشبختانه در چند دهه‌ی اخیر شاهد افزایش فعالیت بدنی در بانوان و آقایان هستیم.به وضوح ورزش بعنوان یک فعالیت تضمین کننده سلامت مورد پذیرش می‌باشد اما آیا افزایش بیش از حد این فعالیت می‌تواند بر سلامت باروری بانوان نیز موثر باشد؟

ارتباط تنگاتنگی بین فرایند قاعدگی و نابارری وجود دارد چرا که در سیکل قاعدگی هر ماه یک تخمک سالم برای باروری احتمالی، بالغ شده و از تخمدان آزاد می‌شود، باید توجه داشت که ورزش چه تاثیری می‌تواند بر تخمک‌گذاری داشته باشد. تحقیقات اپیدمیولوژیکی نشان می‌دهند، بالغینی که فعالیت بدنی بالاتری دارند دارای ریسک کمتری از مرگ و میر و ابتلا به بیماری‌هایی از جمله :فشار خون، دیابت، سرطان و ناکارآمدی ارگان‌های باروری می‌باشند.یکی از تاثیرات مثبت فعالیت بدنی افزایش سازگاری و برقراری تعادل هورمونی در بدن می‌باشد که از جمله مهترین این آثار تغییر در سیکل گردش خون و سیکل قاعدگی در بانوان می‌باشد.

قطعا بدلیل تغییر عوامل محیطی بر روی هورمون‌ها و متابولیسم بدنی که می‌تواند موجب تغییردر فرایند تخمک گذاری بشود ورزش و فعالیت بدنی می‌تواند یکی از عوامل برهم زننده باشد.بنابرین اصلاح سبک زندگی در بین بانوان می‌تواند مانع چاقی و تغییرات هورمونی در بدن شود ، که ازجمله معایب سبک زندگی غلط می‎‌تواند ناباروری در بانوان باشد که یکی از مثال‌های آن در بانوان تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک است. سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک اختلال غدد درون ریز است که ۸ تا ۱۲٪ از خانم ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اصلاح سبک زندگی، از جمله افزایش فعالیت بدنی، به عنوان اولین رویکرد در مدیریت PCOS است که در این بخش تأثیر ورزش به عنوان یک مداخله مستقل بر نتایج کلینیکی PCOSپرداخته می‌شود. در این میان بدنبال تاثیر ورزش بر روی این سندرم می‌باشیم،اغلب موارد این اختلال غدد درون ریز با عدم تخمگ گذاری مزمن، هایپراندروژنیسم ، مقاومت به انسولین و وضعیت التهابی درجه پایین مشخص می‌شود.آموزش ورزش‌های مناسب به طرز مطلوبی عملکرد قلب ،ریه و حساسیت به انسولین را می‌تواند تغییر بدهد.

چه ورزش هایی برای سندرم تخمدان پلی کیستیک مناسب است؟

۱. کاردیو (CARDIO)

 در این نوع دسته بندی ورزش‌های کاردیو برای کاهش مقاومت به انسولین ، تقویت باروری ، تثبیت خلق و خو فردی بسیار مفید هستند. ورزش با شدت متوسط مانند پیاده روی سریع ، آهسته دویدن ، دوچرخه سواری یا شنا همگی فعالیت‌های خوبی هستند که می‌توانند به PCOS کمک کنند. این نوع ورزش حساسیت بدن شما به انسولین را افزایش می‌دهد و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت نوع ۲ را کاهش می‌دهد،انجام ۳۰ دقیقه یا بیشتر در روز نیز می‌تواند در مدیریت وزن ، علائم افسردگی و اضطراب و همچنین بهبود فراوانی چرخه قاعدگی و تخمک گذاری کمک کند.چنانچه می خواهید IVF را برای باروری خود انتخاب کنید، ورزش منظم با نور خورشید که تحت تاثیر چرخه‌ی سیرکادین بدنی است می‌تواند موفقیت باروری شما را تقویت کند.

۲. فعالیت‌های قدرتی (STRENGTH TRAINING)

 این نوع تمرینات مناسب برای کاهش مقاومت به انسولین ، افزایش سرعت متابولیک و بهبود ترکیب بدن (افزایش توده ماهیچه‌ای و کاهش بافت چربی) در بانوان می‌باشند.تمرینات مربوط به وزن بدن مانند اسکوات، نشست و برخواست سریع موجب افت فشار خون در نتیجه باعث بهبود عملکرد انسولین در بدن می‌شود ، اما همچنین می‌تواند با ایجاد توده عضلانی بیشتر متابولیسم را بیشتر تقویت کرد. ترکیب حرکات مقاومتی با ورزش‌های قلبی بهترین راه برای اطمینان از ساختن بدن لاغر، باروری سالم‌تر، دستیابی به یک BMI سالم و کاهش خطر ابتلا به بیماریهای مزمن مانند دیابت نوع ۲ است.

۳. کور استرنج (CORE STRENGTH)

 این نوع ورزش استقامتی بدن را برای سلامت کامل و پیشگیری از آسیب های بارداری مانند کمر درد، آماده می‌کند.داشتن وزن بالای استاندارد بدن شما می تواند باعث کمردرد و ضعف بدنی شود ، بنابراین آموزش اصلی در برنامه شما ضروری است. این ماهیچه ها از ستون فقرات پشتیبانی می‌کنند و یاد می‌گیرند که چگونه آنها را قوی نگه دارند.این عضلات قطعا بخشی از هسته اصلی بدن هستند و به جلوگیری از بی اختیاری ، تقویت سلامت جنسی و بهبود پایداری لگن کمک می‌کنند تا بتوانند یک حاملگی سالم را فراهم کنند.

چه ورزش هایی برای زمان بارداری بانوان مناسب هستند؟

علاوه بر اثبات مزیت ورزش برای درمان ناباروری و درمان برخی بیماری‌ها مانند تخمدان پلی کیستیک، ورزش می‌تواند برای سلامت در دوران بارداری و پیشگیری از دیابت مادر و سایر بیماری‌ها نیز بسیار موثر باشد. بنابرین در این بخش به ضرورت ورزش در بارداری برای سه ماه اول ،دوم و سوم می‌پردازیم.

بسیاری از افراد بر این باورند که یک زن باردار، باید تمام فعالیت‌ها و ورزش‌هایی را که از قبل انجام می‌داده است کنار بگذارد و تنها به استراحت بپردازد. اما امروزه این نظریه کاملا مردود شده است. مادران باردار باید برای به دنیا آوردن فرزندی سالم و شاداب، علاوه بر داشتن تغذیه مناسب، باید ورزش را نیز در برنامه‌های روزانه خود بگنجانند.

ورزش‌کردن نه‌تنها برای مادران باردار مناسب است، بلکه برای جنین نیز مفید خواهد بود و برای کودک نیز فواید قلبی – عروقی به همراه دارد. ورزش مادر در دوران بارداری، اثرات مفیدی روی دستگاه عصبی خودکار قلب جنین دارد. دستگاه عصبی خودکار فعالیت‌های غیرارادی بدن مانند ضربان قلب، فشار خون، آهنگ تنفس را در اندام‌های داخلی بدن را کنترل می‌کند.همچنین ورزش‌کردن به طرز صحیح، ناراحتی‌های شایع دوران بارداری مانند بی‌خوابی و درد پشت و کمر را تسکین می‌دهد. ولی به دلیل اینکه دوران بارداری، دوران حساسی است باید تحت نظر پزشک خود هر ورزشی را شروع کنید.

برخی از فواید ورزش‌کردن در دوران بارداری عبارتند از:

• جلوگیری از کمردرد بارداری
• افزایش میزان انرژی بدن و در نتیجه شادابی بیشتر مادر
• جلوگیری از افزایش بیش از حد وزن مادر
• کاهش خطر ابتلا به دیابت حاملگی و فشار خون بالا

از جمله ورزش‌های مفید در حین بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؟

۱) شنا: یکی از بهترین ورزش‌های دوران بارداری، شنا می‌باشد. شنا، درد مفاصل مثل درد کمر را در این دوران تسکین می‌دهد. نکته مهم در ارتباط با این ورزش این است که باید در انتخاب یک استخر بهداشتی و سالم دقت لازم را داشته باشید. استخرهای غیربهداشتی آلودگی‌هایی را در ناحیه رحم به وجود می‌آورند که برای سلامت جنین مضر است.

 ۲) دوچرخه ثابت: اگر هر روز از دوچرخه ثابت استفاده کنید مفید می‌باشد. البته باید در نظر داشته باشید که به‌آرامی پا بزنید و از پا زدن سریع که ضربان قلب را به‌سرعت بالا می‌برد، اجتناب کنید. پا زدن آهسته کمک می‌کند تا ماهیچه‌های لگن و ران تقویت شوند که برای انجام زایمان طبیعی مفید است.

۳) پیاده‌روی سریع: پیاده‌روی سریع ورزشی است بین پیاده روی و دویدن. این ورزش به سفت شدن عضلات مادر کمک زیادی می‌کند. این ورزش یکی از بهترین ورزش‌هایی است که بدون وجود هیچ گونه امکاناتی، مادر می‌تواند انجام دهد.

۴) پیاده روی در آب: در یک استخر بهداشتی، علاوه بر شنا کردن می‌توانید به پیاده روی در آب نیز بپردازید. پیاده روی در آب ماهیچه‌های لگن و ران را قوی می‌کند.

۵) ورزش کگل: ورزش کگل سبب تقویت عضلات ناحیه لگن می‌شود. این ورزش بدین گونه است که ماهیچه‌های ناحیه لگن خود را سفت و منقبض می‌کنید و این کار را برای ۵ ثانیه ادامه دهید. سپس استراحت کنید. این ورزش را ۱۰ بار در روز و هر بار ۵ مرتبه انجام دهید.

۶) یوگا و پیلاتس: یوگا ماهیچه‌های بدن را تقویت می‌کند و سبب آرامش فرد می‌شود. یوگا برای تمرین زایمان طبیعی می‌تواند بسیار مناسب باشد.

بنابرین تحرک کافی و ورزش، نقش ویژه‌ای در کلیه مراحل مربوط به بارداری، تغییرات خاص سن بلوغ و عوارض مربوط به دوران سالمندی دارد. زنانی که تحرک کافی دارند، زمانی که اقدام به باردار شدن می‌کنند، با مشکلات کمتری روبرو می‌شوند و به علت داشتن وزن مناسب از عوارضی مانند پرفشاری مخصوص زایمان، اختلالات گوارشی و نیز چاقی بیش از حد مصون می‌مانند. مطالعات نشان داده‌اند که کاهش وزن موجب تخمک گذاری طبیعی و برقراری دوره های قاعدگی و افزایش توانایی باروری می‌شود.

درنهایت باید توجه داشت که ورزش نه‌تنها در سلامت تخمدان و رحم نقشی اساسی دارد برای حفظ تعادل و آرامش زندگی از جمله استرس قبل و پس ازبارداری می تواند نقش بسیار مهمی داشته باشد.در آخر به معایب ورزش در بخش هشدار ها پرداخته شده است.

آن روی سکه ….

تا به اینجا در رابطه با آثار مثبت ورزش بر باروری صحبت کردیم. اما نباید از آن روی سکه نیز غافل ماند. ممکن است برای برخی این تصور ایجاد شود که ورزش همیشه و در همه حال برای باروری مفید است و موجب افزایش آن می‌شود. اما این نکته همیشه هم صحیح نیست. همه‌ی ما می‌دانیم که افراط در امور مثبت نیز به اندازه امور منفی مضر است. یکی از اجزای مهم چرخه تخمک گذاری تامین انرژی کافی می‌باشد. زمانی که یک خانم جوان نتواند کالری کافی را برای برقراری تعادل در انرژی مصرفی بدن ایجاد کند در آن صورت بدن برای حفظ انرژی تلاش خواهد کرد. وقتی چنین چیزی روی دهد تولید هورمون آزاد کننده گنادوتروپین سرکوب می‌شود و در نتیجه آن اختلال در چرخه تخمک گذاری آغاز می‌شود و این چرایی تاثیر ورزش بر تاخیر پریود را نشان می‌دهد. البته منظور از ورزش، ورزش شدید توام با تغذیه نامناسب می‌باشد. در این شرایط دیگر مقدار هومون LHدر میانه‌های چرخه افزایش نمی‌یابد، فولیکول‌ها دیگر نمی‌توانند به طور موثر استروژن تولید کنند. در نتیجه تخمک گذاری به طور نامنظم روی می‌دهد و در برخی موارد به طور کامل تخمک گذاری انجام نمی‌شود. پریودها کوتاه یا سبک می‌شوند و در برخی موارد ممکن است پریودی صورت نگیرد.

کاهش میزان لپتین را نیز می‌توان از دیگرآثار نامطلوب ورزش‌های سنگین بر باروری دانست .لپتین هورمونی است که در بافت چربی تولید می‌شود، مقدار این هورمون در خانم‌های ورزشکار با چربی اندک کاهش می‌یابد. لپتین در تحریک هورمون آزاد کننده گنادوتروپین نقش دارد. ترشح هورمون آزاد کننده گنادوتروپین نیز به معنی آغاز چرخه قاعدگی می‌باشد. بنابراین فقر در میزان لپتین می‌تواند در عدم داشتن چرخه‌های پریود نرمال دخالت داشته باشد.. لپتین موجب تنظیم اشتها و متابولیسم بدن می‌شود. افرادی که بیش اشتها هستند روند طبیعی قاعدگی‌شان با اخلال مواجه می‌شود و احتمال بارداری‌شان کاهش می‌یابد

  برای منظم بودن روند قاعدگی و تخمک‌گذاری، وجود مقداری چربی در بدن لازم است. از طرف دیگر، ورزش‌های سنگین موجب کاهش تولید استروژن (هورمون استروئیدی) در بدن می‌شوند. همین موضوع بر تخمک‌گذاری تاثیر منفی می‌گذارد.

منابع:

۱. La Vigneron, S., Condor Elli, R. A., Iannarelli, R., Ducat, Y., & Calimero, A. E. (2018). Sport, doping and female fertility. Reproductive Biology and Endocrinology, 16(1), 108.

۲. Shetty, D., Chandrasekaran, B., Singh, A. W., & Oliver raj, J. (2017). Exercise in polycystic ovarian syndrome: An evidence-based review. Saudi Journal of Sports Medicine, 17(3), 123.

۳. Ran deva, H. S., Lewandowski, K. C., Rzewski, J., Brooke-Wavell, K., O’Callaghan, C., Cupremia, L., … & Pelvic, G. M. (2002). Exercise decreases plasma total homocysteine in overweight young women with polycystic ovary syndrome. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 87(10), 4496-4501.

۴. Thomson, R. L., Buckley, J. D., & Brinkworth, G. D. (2011). Exercise for the treatment and management of overweight women with polycystic ovary syndrome: a review of the literature. Obesity reviews, 12(5), e202-e210.

۵. Harrison, C. L., Lombard, C. B., Moran, L. J., & Teide, H. J. (2011). Exercise therapy in polycystic ovary syndrome: a systematic review. Human reproduction update, 17(2), 171-183.

۶. Brown, W. (2002). The benefits of physical activity during pregnancy. Journal of Science and Medicine in Sport, 5(1), 37-45.

۷. Gaston, A., & Cramp, A. (2011). Exercise during pregnancy: a review of patterns and determinants. Journal of Science and Medicine in Sport, 14(4), 299-305.

۸. Chemotherapist, S., Chemotherapist, W., & Hatanaka, U. (2008). Yoga during pregnancy: effects on maternal comfort, labor pain and birth outcomes. Complementary therapies in clinical practice, 14(2), 105-115.

۹. Kuaka, M., Matsutake, M., Shirish, M., & Haruna, M. (2016). Immediate stress reduction effects of yoga during pregnancy: One group pre–posttest. Women and Birth, 29(5), e82-e88.

انجمن علمی دانشجویی ژنتیک بیوتکنولوژی دانشگاه شهید چمران اهواز شماره جدید فصلنامه «ژنوفیل» شماره چهارم سال دوم

مدیر مسئول: زهرا نصب نجار

سردبیر: آرزو آروند

هیئت تحریریه: دکتر مژگان ترابی، آرزو آروند، زهرا نصب نجار، حسین یزدانی، آمین محمدی، ماندانا عسکری و شیوا مظاهری تهرانی.

نگارنده: فاطمه افخمی

با همکاری: مهدیه پاپی، رقیه کاویانی