باسمه تعالی
سؤالات امتحان نهایی درس علوم و فنون ادبی ۳
رشته: ادبیات و علوم انسانی، علوم و معارف اسلامی
ساعت شروع: ۸ صبح
پایه دوازدهم دوره دوم متوسطه
تعداد صفحه: ۴
تاریخ امتحان: ۱۴۰۰/۰۶/۱۷
مدت امتحان: ۹۰ دقیقه
دانش آموزان روزانه، بزرگسال و داوطلبان آزاد سراسر کشور در نوبت شهریورماه سال ۱۴۰۰
مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی
الف- تاریخ ادبیات (۲ نمره)
۱- هر یک از عبارات گروه الف» به کدام یک از شخصیت‌های گروه «ب» مرتبط است؟ (در گروه «ب» یک مورد اضافی است.) (۰/۵ نمره)
| الف | ب |
| ۱- او از شاعران شاخص عصر بیداری است و تحت تأثیر شاعران گذشته، به ویژه مسعودسعد و سعدی بود. ۲- او از جمله نویسندگان معروف عصر انقلاب است که در عرصه داستان کوتاه، داستان بلند، رمان، نمایشنامه و فیلمنامه قلم می زند. وی در حوزه ادبیات دفاع مقدس نیز رویکردی خاص و عمیق به مسائل دارد. «ملاقات در شب آفتابی» از آثار اوست. | ادیب الممالک فراهانی على مؤذنی فرخی یزدی. |
فرخی یزدی (۰/۲۵ ص ۱۷)
على مؤذنی (۰/۲۵ ص ۸۰)
۲- متن زیر، کدام اثر ادبی را معرفی می‌کند؟
«این کتاب در برگیرنده داستان «زری و یوسف» و اوضاع اجتماعی مردم فارس در خلال جنگ جهانی دوم است. « سیمین دانشور»، با این اثر به اوج نویسندگی خود رسید.» (۰/۲۵ نمره)
سووشون (۰/۲۵ ص ۷۴)
۳- واژه درست را از داخل کمانک انتخاب کنید.
الف) صبای کاشانی پرچمدار بازگشت ادبی است. از آثار او می‌توان به (منشأت- خداوندنامه) اشاره کرد. (۰/۷۵ نمره)
خداوندنامه (۰/۲۵ ص ۱۳)
ب) نثر فارسی تحت تأثیر آثاری که در دوره بیداری از زبان‌های اروپایی ترجمه می‌شد، به (تکلف – سادگی) گرایید.
سادگی (۰/۲۵ ص ۷۲)
ج) نیما یوشیج در (ققنوس – افسانه تغییراتی در اصول و ضوابط شعر سنتی ایجاد کرد.
ققنوس (۰/۲۵ ص ۷۲)
۴- کدام یک از موارد زیر درست است؟ (۰/۲۵ نمره)
الف) «همسایه‌ها» نوشته «هوشنگ گلشیری»
ب) «دهکده پر ملال» نوشته «امین فقیری»
ب یا «دهکده پر ملال» نوشته «امین فقیری» (۰/۲۵ ص ۷۳)
۵- تکریم شهید و فرهنگ شهادت با تکیه بر ………………………….. ملی و تاریخی یکی از درون مایه‌های شعر در دوره انقلاب اسلامی است. (۰/۲۵ نمره)
الف) داستان‌های
ب) سروده‌های
ج) اسطوره‌های
د) روایت‌های
ج یا اسطوره‌های (۰/۲۵ ص ۷۵)
ب- سبک شناسی (۲ نمره)
۶- کدام یک از موارد زیر، از عوامل «کم توجهی کاربرد جمله‌ها و ترکیب‌های زبانی در شعر دوره بیداری» نیست؟ (۰/۲۵ نمره)
الف) اغلب شاعران صرفاً به شکل و ظاهر، گرایش داشتند.
ب) برخی شاعران تسلط کافی برای ادبیات کهن نداشتند.
ج) شاعران برای آگاه سازی مردم و انتشار آثار در روزنامه‌ها ناگزیر بودند، به شتاب شعر بسرایند.
الف) یا اغلب شاعران صرفاً به شکل و ظاهر، گرایش داشتند. (۰/۲۵ ص ۴۳)
۷- کدامیک از جملات زیردرست و کدامیک نادرست است؟ ( ۱نمره)
الف) در دهه نخست انقلاب، دوری از سبک‌های جدید داستان دیده می‌شود.
درست (۰/۲۵ ص ۱۰۱)
ب) روح عرفان و حماسه درشعر دوره بازگشت و بیداری آشکار است.
نادرست (۰/۲۵ ص ۱۰۰)
ج) زبان و واژگان شعری در قصاید دوره انقلاب به سبک خراسانی نزدیک است.
درست (۰/۲۵ ص ۹۹)
د) کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» در حوزه نمایشنامه نویسی نثر دوره مشروطه است.
نادرست (۰/۲۵ ص ۲۰)
۸- هر یک از موارد زیر مربوط به کدام ویژگی (زبانی – ادبی- فکری) شعر «ادبیات دوره معاصر تا انقلاب اسلامی» است؟ (۰/۷۵ نمره)
الف) جمله بندی‌های ساده در شعر معاصر کاملاً چشمگیر است.
زبانی (۰/۲۵ ص ۹۶)
ب) مدح و ذم و هجو در شعر این دوره بسیار کم است.
فکری (۰/۲۵ ص ۹۷)
ج) گرایش به «نماد» در تصاویر شعری بیشتر می‌شود.
ادبی (۰/۲۵ ص ۹۷)
ج- موسیقی شعر: (۶ نمره)
۹- «وزن» کدام یک از ابیات زبر، با بیت: «چون جام شفق موج زند خون به دل من / با این همه دور از تو مرا چهره زردی است» متفاوت است؟ (۰/۲۵ نمره)
الف) هرگز وجود حاضر غایب شنیده‌ای؟ من در میان جمع و دلم جای دیگر است
ب) هنگام وداع تو ز بس گریه که کردم دور از رخ تو چشم مرا نور نمانده است
الف یا «هرگز وجود حاضر غایب شنیده‌ای؟ / من در میان جمع و دلم جای دیگر است» (۰/۲۵ ص ۲۶)
۱۰- برای بیت: «از کرده خویشتن پشیمانم جز توبه ره دگر نمی‌دانم» کدام یک از وزن‌ها، نادرست است؟ (۰/۲۵ نمره)
الف) مفعولُ مفاعلن مفاعیلن
ب) مستفعلُ فاعلاتُ مستفعل
ج) مفتعلن فاعلات مفتعلن فع
ج یا «مفتعلن فاعلات مفتعلن فع» (۰/۲۵ صص ۲۶ و ۲۵)
۱۱- پاسخ درست را از داخل کمانک انتخاب کنید.
الف) روی خوبت آیتی از لطف بر ما کشف کرد زان زمان جز لطف و خوبی نیست در تفسیر ما (همسان دولختی – همسان)
همسان (۰/۲۵)
ب) درد عشقی کشیده‌ام که مپرس زهر هجری چشیده‌ام که مپرس (ناهمسان – همسان)
ناهمسان (۰/۲۵)
ج) همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی به پیام آشنایی، بنوازد آشنا را (همسان دولختی – ناهمسان)
همسان دولختی (۰/۲۵) صص ۲۲ تا ۲۶
۱۲-درکدام یک از ابیات زیر، هر سه اختیار زبانی (بلند تلفظ کردن مصوت کوتاه – حذف همزه کوتاه تلفظ کردن مصوّت بلند) به کار رفته است؟ (۰/۵ نمره)
الف) سعدی نظر از رویت کوته نکند هرگز ور روی بگردانی، در دامنت آویزد
ب) پس سوی کاری فرستاد آن دگر تا از این دیگر شود او با خبر
ب (۰/۵) (در هجای دوم مصراع اول درکلمه «سو» کوتاه تلفظ کر تا دن مصوت بلند و در هجای سوم مصراع اول کوتاه تلفظ کردن مصوّت بلند و در هجای نهم مصراع اول و هجای سوم مصرا تا ع دوم حذف همزه به کار رفته است) ص ۵۳
۱۳- در کدام یک از واژگان بیت زیر، مصوت بلند «ی» همواره کوتاه تلفظ می‌شود؟ (۰/۲۵ نمره)
«بیا تا گل برافشانیم و می در ساغر اندازیم فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو دراندازیم»
بیا (۰/۲۵ ص ۵۴)
۱۴- با توجه به بیت: «کیسه هنوز فربه است، با تو از آن قوی دلم چاره چه خاقانی اگر، کیسه رسد به لاغری» (۰/۵ نمره)
الف) در چندمین رکن مصراع دوم به جای (-U-U-) «مفاعلن»، (-UU-) «مفتعلن» آمده است؟ (۰/۵ نمره)
دومین رکن (۰/۲۵)
ب) نام این اختیار شاعری وزنی چیست؟
قلب (۰/۲۵ ص ۸۶)
۱۵- بیت «دریای هستی دم به دم/ در چرخ و تاب و پیچ و خم» در بحر ……………………………. سروده شده است. (۰/۲۵ نمره)
الف) هزج مربع سالم
ب) رجز مربع سالم
ج) هزج مسدس محذوف
د) رجز مسدس محذوف
ب یا «رجز مربع سالم» (۰/۲۵ ص ۱۰۸)
۱۶- با ذکر دو دلیل ثابت کنید شعر زیر در قالب «نیمایی» سروده شده است. (۰/۵ نمره)
«تو را من چشم در راهم، شباهنگام / که می‌گیرند در شاخ تلاجن، سایه‌ها رنگ سیاهی / وز آن دل خستگانت راست، اندوهی فراهم تو را من چشم در راهم … »
تغییر در آوردن جایگاه قافیه، کوتاهی و بلندی مصراع‌ها، سیر آزاد تخیل، نگاه نو و نگرش عاطفی به واقعیات ملموس – نزدیکی به ادبیات نمایشی نیما – برابر نبودن تعداد نشانه‌های هجایی و وزن واژه‌های یک مصراع با مصراع دیگر. (ذکر دو مورد کافی است) (۰/۵ ص ۱۰۶)
۱۷- بیت «چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست سخن شناس نه ای جان من خطا اینجاست» را: (۲/۷۵ نمره)
الف) تقطیع هجایی کنید.
ب) نشانه‌های هجایی آن را بگذارید.
ج) وزن بیت را بنویسید.
د) در رکن پایانی مصراع دوم، کدام اختیار شاعری وزنی، به کار رفته است؟
پاسخ:
د) ابدال ۰/۲۵ ص ۸۵
د- زیبایی شناسی: (۶ نمره)
۱۸- در بیت «بیستون کندن فرهاد نه کاری است شگفت شور شیرین به سر هر که فتد، کوهکن است» هر دو آرایه ……………………… و …………………….. وجود دارد. (۰/۵ نمره)
الف) تلمیح – تضمین
ب) مراعات نظیر – لف و نشر
ج) مراعات نظیر تضمین
د) تلمیح – مراعات نظیر
د) یا «تلمیح – مراعات نظیر» (۰/۲۵ صص ۳۰ و ۳۱)
۱۹- هر یک از آرایه‌های «تضاد» و «متناقض نما» برای کدامیک از نمونه‌های زیر مناسب است؟ (۰/۵ نمره)
الف) سخن در میان دو دشمن چنان گوی که اگر دوست گردند، شرم زده نباشی.
تضاد (۰/۲۵)
ب) ما در عصر احتمال به سر می‌بریم / در عصر شکّ و شاید / در عصر قاطعیت تردید / عصر جدید / عصری که هیج اصلی / جز اصل احتمال، یقینی نیست.
متناقض (۰/۲۵) صص ۶۲ – ۶۰
۲۰- نوع هر یک از «لف و نشرها» ی بیت‌های زیر را بنویسید. (۰/۵ نمره)
الف) از عفو و خشم تو دو نمونه است روز و شب وز مهر و کین تو دو نمونه است شهد و سم
مرتب (۰/۲۵)
ب) روی و چشمی دارم اندر مهر او کائن گهر می‌ریزد آن زر میزند
نامرتب (مشوش) (۰/۲۵) صص ۵۹ و ۵۸
۲۱- در شعر زیر، آرایه «تضمین» به کار رفته است. یک دلیل برای آن ذکر نمایید. (۰/۵ نمره)
مَه من نقاب بگشا ز جمال کبریایی که بتان فرو گذارند اساس خودنمایی
شده انتظارم از حد، چه شود ز در در آیی؟ «ز دو دیده خون فشانم ز غمت شب جدایی چه کنم که هست اینها گل باغ آشنایی»
زیرا بیت «ز دو دیده خوش فشانم ز غمت شب جدایی / چه کنم که هست اینها گل باغ آشنایی» از شعر شاعر دیگری آورده شده است یا هاتف اصفهانی بیتی از غزل فخرالدین عراقی را تضمین کرده است یا شاعر با آوردن بیتی از سروده‌های یک شاعر دیگر، مقصود خود را بهتر بیان کرده است. (ذکر یک مورد و با بیان مفاهیم مشابه) (۰/۵ صص ۳۴ و ۳۳)
۲۲- در بیت «پرستش به مستی است در کیش مهر برون‌اند زین جرگه هشیارها»: (۰/۵ نمره)
الف) کدام واژه، آرایه ایهام تناسب» پدید آورده است؟
مهر (۰/۲۵)
ب) این واژه با کدام کلمه در بیت، «تناسب» دارد؟
پرستش (۰/۲۵ ص ۹۱)
۲۳- آرایه مشترک ابیات زیر چه نام دارد؟ (۰/۲۵ نمره)
الف) بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران کز سنگ ناله خیزد روز وداع یاران
ب) دلم گرفته از این روزها دلم تنگ است میان ما و رسیدن هزار فرسنگ است
اغراق (۰/۲۵ ص ۸۹)
۲۴- برای هر یک از ابیات زیر، کدام آرایه داخل کمانک نادرست است؟ (۱ نمره)
الف) باران هم بر جای عرق می‌چکد از ابر پیداست که از دست کریم تو حیا گرد (مراعات نظیر- حسن تعلیل – جناس)
جناس (۰/۲۵ ص ۱۱۳)
ب) از صدای سخن عشق ندیدم خوش‌تر یادگاری که در این گنبد دوار بماند (حس آمیزی ایهام تناسب تشخیص)
ایهام تناسب (۰/۲۵ ص ۱۱۴)
ج) بی مهر رخت روز مرا نور نمانده است وز عمر مرا جز شب دیجور نمانده است (لف و نشر تضاد ایهام)
لف و نشر (۰/۲۵ ص ۸۹)
د) چشم عاشق نتوان دوخت که معشوق نبیند پای بلبل نتوان بست که بر گل نسراید (استعاره – اسلوب معادله- اغراق)
اغراق (۰/۲۵ ص ۱۱۵)
۲۵- در بیت: «اگر ست اوست نو آوری، نگاهی هم از نو به سنّت کنیم»: (۰/۷۵ نمره)
الف) واژه «از نو» آرایه …………………………….. پدید آورده است.
ایهام (۰/۲۵)
ب) دو معنای این واژه را با توجه به بیت بنویسید.
پاسخ: ۱- دوباره (۰/۲۵) ۲- جدید (۰/۲۵ ص ۹۰)
۲۶- چگونه به وجود آرایه «حسن تعلیل» در بیت زیر پی برده‌اید؟ (ذکر یک دلیل کافی است.) (۰/۵ نمره)
«به سرو گفت کسی میوه‌ای نمی آری؟ جواب داد که آزادگان تهی دست‌اند»
زیرا شاعر دلیلی هنری و لطیف برای میوه ندادن سرو بیان کرده است. (۰/۵) یا (این یک دلیل غیرواقعی و ادعایی است و زیبایی آفرینی بیت از همین علت سازی خیالی است.) (ص ۱۱۲)
۲۷- با توجه به بیت: «قطع زنجیر ز مجنون تو نتوان کردن موج جزو بدن آب روان می‌باشد»: (۰/۷۵ نمره)
الف) عبارت زیر درست است یا نادرست؟
«بیدل» در مصراع «دوم»، «جدایی ناپذیری موج از آب را معادل و تأییدی برای مفهوم جدایی ناپذیری زنجیر از عاشق مجنون (دیوانه) بیان کرده است.
درست (۰/۲۵)
ب) نام آرایه مناسب بیت با توجه به توضیح قسمت «الف» چیست؟
اسلوب معادله (۰/۲۵)
ج) این آرایه بر پایه …………………………. است.
تشبیه یا شباهت (۰/۲۵ ص ۱۱۵)
۲۸- در عبارت زیر، قسمت مشخص شده، چه آرایه‌ای را پدید می‌آورد؟ (۰/۲۵ نمره)
«اصرارهای من که بوی التماس می‌داد، عاقبت شما را متقاعد کرد.»
حس آمیزی (۰/۲۵ صص ۱۱۴ و ۱۱۳)
هـ- نقد و تحلیل نظم و نثر (۴ نمره)
۲۹- متن زیر از «سید محمد علی جمالزاده» است؛ به پرسش‌های مربوط به آن پاسخ دهید. (۱ نمره)
«دیگران نیز فرصت نداده مانند قحطی زدگان به جان غاز افتادند و در یک چشم به هم زدن، چنان کلکش را کندند که گویی هرگز غازی قدم به عالم وجود ننهاده بود! در همان بحبوحه بخور بخور، صدای تلفن بلند شد، بیرون جَستم و فوراً برگشته رو به آقای استادی گفتم: «وزیر داخله پای تلفن است» یارو حساب کار خود را کرده، بدون آن که سر سوزنی خود را از تک و تا بیندازد، دل به دریا زده و به دنبال من از اتاق بیرون آمد.»
الف) یک عبارت کنایی از متن ذکر نمایید.
یک چشم به هم زدن، کَلکَش را کندند، حساب کار خود را کرده، سر سوزنی، دل به دریا زده (و موارد درست دیگر) (ذکر یک عبارت کنایی کافی است) (۰/۵ ص ۱۷)
ب) در جای خالی عبارت زیر، کلمه مناسب بنویسید.
«جمالزاده» در داستان بیشتر از اینکه به محتوا توجه داشته باشد به سبک نویسندگی و کاربرد کلمات …………… و متداول در نثر توجه داشت.
عامیانه (۰/۲۵)
ج) واژه درست را از داخل کمانک انتخاب کنید.
از آثار دیگر جمالزاده می‌توان به (تلخ و شیرین – سه تار) اشاره کرد.
تلخ و شیرین (۰/۲۵ ص ۷۴)
۳۰- با توجه به ابیات زیر، به پرسش‌ها پاسخ دهید. (۱ نمره)
به کردار افسانه از هر کسی شنیدم همی داستانت بسی
به تنها یکی گور بریان کنی هوا را به شمشیر گریان کنی
برهنه چو تیغ تو بیند عقاب نیارد به نخجیر کردن شتاب
نشان کمند تو دارد هژبر ز بیم سنان تو خون بارد ابر
الف) شاعر در بیان کدام یک از ویژگی‌های رستم زیاده روی کرده است؟
شجاعت و قدرت (۰/۵)
ب) با توجه به این توصیف، مناسب‌ترین آرایه برای تصویر آفرینی در حماسه ………………….. است.
اغراق (۰/۵ صص ۸۹ و ۸۸)
۳۱- ابیات زیر سروده «پروین اعتصامی» است، به پرسش‌های مربوط به آن پاسخ دهید.
«محتسب مستی به ره دید و گریبانش گرفت مست گفت: ای دوست، این پیراهن است افسار نیست»
گفت: «از بهر غرّامت، جامه‌ات بیرون کُنم گفت: «پوسیده است، جز نقشی ز بود و تار نیست»
الف) به این شیوه گفت و گو میان دو انسان ……………………………….. می گویند.
مناظره (۰/۵)
ب) مصراع «گفت: «پوسیده است، جز نقشی ز پود و تار نیست»» به چه موضوعی تأکید می‌کند؟
فقر (۰/۲۵) (اگر دانش آموز به انعکاس اوضاع نامساعد جامعه اشاره کند نمره کامل تعلق می‌گیرد) (ص ۷۰)
۳۲- ابیات زیر سروده «فرخی یزدی» است. دو ویژگی ادبی آن را بنویسید. (۰/۵ نمره)
«آن زمان که بنهادم سر به پای آزادی دست خود ز جان شستم از برای آزادی
تا مگر به دست آرم، دامن وصالش را می‌دوم به پای سر در قفای آزادی
مراعات نظیر: (سر، پا، دست) / کنایه: (دست از جان شستم – به پای سر می‌روم) استعاره (دامن وصال)
آزادی: ردیف / پای، برای، قفای: کلمات قافیه (ذکر دو مورد، کافی است) (۰/۵ ص ۴۵)
۳۳- برای بیت زیر از «سید اشرف الدین گیلانی»، یک ویژگی زبانی بنویسید. (۰/۵ نمره)
غلغلی انداختی در شهر تهران ای قلم خوش حمایت می‌کنی از شرع قرآن ای قلم
سادگی و روانی (۰/۵ ص ۱۶)
پاینده و پیروز باشید
جمع نمره: ۲۰
«در بخش نقد و تحلیل نظم و نثر به پاسخ‌های مشابه نمره تعلق می‌گیرد.»
فرجامتان نیک باد
